HATRA ŞEHRİ, IRAK’TAKİ EN ESKİ ARAP KRALLIKLARINA TANIKLIK EDİYOR

“Hatra Krallığı” – veya eski Aramice yazılarda kaydedildiği şekliyle “Hatra” – Irak’ın en önemli antik kentlerinden biri ve en eski Arap krallığıdır. Sadece 4 kral tarafından yönetilmiştir ve 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınan ilk Irak arkeolojik sit alanıdır.

Konum

Hatra şehri, Irak’ın kuzeyindeki Ninova Valiliği’ne bağlı Kuzey Cezire Çölü’nün kalbinde, Irak’ın kuzeybatı eteklerinde Dicle ve Fırat nehirlerinin ortasında ve yaklaşık 3 ila 4 kilometre doğusundan geçmekte olan Tharthar Vadisi üzerinde yer almaktadır.

Hatra şehrinin kalıntı ve harabeleri Musul şehrinin yaklaşık 110 km güneybatısında ve Şirkat’ın (Asur) yaklaşık 50-60 km kuzeybatısında yer almaktadır. Hatra Krallığı’nın etkisi doğudan Dicle Nehri’ne batıdan Fırat’a, kuzeyde Sincar Dağları’ndan güneyde Ctesiphon / Al-Madain eteklerine kadar uzanıyordu. Gelişme döneminde ise etkinliği kuzeye doğru Sincar’ın arkalarına kadar uzandı.

İsim

Yazıtlar, krallığın adının Aramice’de “Hatra” şeklinde yazıldığını gösteriyor. Bu yüzden de kendileri tarafından sikkelerin üzerinde bir slogan olarak “Hatra de Şems” ibaresi kazınmış bulunmaktadır. Bu da Hatra için güneşin şehri veya güneşe dönüş olan anlamına gelmektedir.

Latince ve Süryanice bloglarda küçük bir farkla aynı şekilde geçmektedir. Eski Latin kaynaklarında ise “Hatra” kelimesi Arabistan ülkesi anlamında geçmektedir.

Süryanice ve Aramice kaynaklarda ise ahır anlamına gelen “hotra” şeklinde geçmektedir. Yine Ugaritçe kaynaklarda ise “Hatra” ifadesi birkaç kez geçmekte ve saray anlamını ifade etmektedir.

Nüfus

Arap kabilelerinin yaşadığı ve aralarında çok az Arami’nin yaşadığı Hatra Krallığı, Yeni Assur döneminde (MÖ 612) ortaya çıkan ve sınırlarını genişletmek için Asur İmparatorluğu’nun gücünün yokluğundan yararlanan bir köyden başka bir şey değildi. Daha sonra kuzey çölü boyunca bedevileri, deve çobanlarını ve gezginleri cezbeden bir merkez haline geldi.

Tarih

Arap Krallığı anlamına gelen “Arabistan Krallığı” olarak da bilinen Hatra Krallığı, Yeni Assur dönemine (MÖ 911-612) kadar uzanan yerleşim katmanlarının kalıntıları üzerinde ortaya çıktı. Öte yandan MÖ 2. yüzyılda bağımsız bir krallık olmak için oldukça büyüyüp gelişti. Ancak egemenliği, Sasani kralı I. Shawar’ın eline geçtiği MS 241 yılına kadar sürdü.

Hatra, iki önemli imparatorluk, yani İskender imparatorluğu ve Pers imparatorluğu, ardından Seleukos, Sasani ve Parth imparatorlukları arasındaki tampon devleti temsil ederek, Arap ve Arami kabileleri için tarihi bir bağlantı ve güvenli bir sığınak haline geldi. Özellikle ticari kervanlar için bir geçiş istasyonu olduğu ve aynı zamanda yüksek binaları olan büyük müstahkem bir kale olduğu için gelişen kentsel ve ekonomik bir şehirdir.

Hatra Krallığı bir asır boyunca 4 Arap kralı tarafından yönetildi ve bunlar:

• Kral Welgesh (MS 158-165).
• Kral ve Lagash’ın kardeşi Kral I. Santruk (MS 165-190).
• Kral I. Santruk’un oğlu olan Kral Abd Sima (MS 190-200).
• Kral Abd-ı Sima’nın oğlu Kral 1. Santruk (MS 200-241).

2.Santruk 40 yılı aşkın bir süre hüküm sürdü ve krallığı genişletmeyi başardı. Böylece hükümdarlığı sırasında batıda Fırat Nehri’nin ötesine ve o zamanlar Roma egemenliği altında olan Levant sınırlarına ulaştı.

Hatra şehri önemli bir sınır bölgesi haline geldi. MS 2. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun tekrarlanan saldırılarına karşı koyması ve şehrin Trajan kuşatmasını (MS 116/117) ve  Septimius Severus (MS 198/199) kuşatmalarını püskürtmesi nedeniyle yapılan savaşlarda önemli bir rol oynadı. Ancak MS 238’de Shahrzor Savaşı’nda Sasani Persleri tarafından yenildi.

Hatra Krallığı’nın Kentleşmesi

MS 1. ve 2. yüzyıllarda ortaya çıkan, savunma görevini kolaylaştırmak için dairesel bir şekil üzerine inşa edilen, iki sur ve kale ile güçlendirilmiş kent mimarisinin en önemli kentsel özelliklerinden biri de eyvanların(bu da eyvan kelimesinin çoğulu olup korunmuş kaleler demektir) kullanımıdır. Ana surlarında ise düşman saldırılarından korunmak için 4 adet sağlam kapı tasarlanmıştır.

Çapı yaklaşık iki kilometreyi bulan şehrin etrafı derin bir hendek ile çevrili. Yaklaşık 8 km uzunluğunda bir dış sur, ardından yaklaşık 6 km uzunluğunda 4 kapılı bir iç sur vardır. 163 adet kule ile desteklenen bu duvar, arkeolojik kazılarda ayrıca şehri dört bir yandan çevreleyen ve duvardan yarım kilometre uzaklıktaki toprak bir duvar da ortaya çıkarılmıştır.

Al-Hatra, özellikle yüzlerce heykel bakımından zengindir. Farklı tarihsel dönemlere ait kentsel yapılar ve antik tapınakların yanı sıra birçok hayvan, meşhur şahıs ve “tanrı” heykeliyle süslenmiştir.

Ekonomi

Hatra şehri, halkının adanın çölünden geçen ipek, baharat, odun vb. ticaret kervanı yollarını kontrol etmesine olanak tanıyan, şehrin ekonomisini canlandıran mükemmel bir coğrafi konuma sahiptir. Bölgede keşfedilen tarihi kitabeler Hatra halkının, Arap kabilelerinden para ve vergi toplama pratiği yaptığına işaret ediyor.

Hatra Krallığının sonu

MS 141 yılında, Hatra’nın son kralı Sevad ve Shahrzor eyaletlerini Sasani işgalinin otoritesinden kurtardıktan sonra, Sasani İmparatoru I. Sapur, babası daha önce burayı işgal edemeyince Hatra’ya saldırı için hazırlandı. MS 241 yılının Nisan ayına kadar süren bir kuşatma kurdu ve içeriden yardım alarak içeri girip işgali gerçekleştirdi.

Böylece Hatra Krallığı devri sona ermiştir. Daha sonra da burada Sasanilerin hakimiyetindeki halkların dini olan Zerdüştlük dini, aynı şekilde Hristiyanlık da yayılmıştır.

7 Mart 2015’te ise IŞİD’e ait buldozerler, antik Hatra kentindeki çok sayıda binayı yıktı. Balta ve bombalarla da putları ve heykelleri yıkmaya devam etti. Bu tarihi eserlerin İslamda haram kılınmış olan putlar olduğu gerekçesiyle doğu kapılarını kaldırttı. Arkeoloji ve kazı ekipleri daha sonra ise buranın bir kısmını restore edebildi.