Çocuğum Sınav Stresini Nasıl Yenebilir?

Psikolog: Merhaba. Nasılsınız?

Anne: Aşırı heyecanlıyım. Bugünlerde olağanüstü kaygı ve endişeliyim. Şimdi siz bana neden diye soracaksınız. Efendim; çocuğum malum yakında yazılı sınava girecek. Bu bizim için hayatî önem arz eden bir konudur. Ben çocuğumun sınav stresini nasıl yenebilir sorusuna cevap vermeniz ümidiyle size geldim.

Psikolog: Pek anlayamadım. Sınav stresi sizde mi var yoksa çocuğunuzda?

Anne: Efendim, elbette çocuğumuzda var. Ama bu bizi de etkiliyor olabilir. Haliyle biz de stres altındayız.

Psikolog: Hım, anladım. Peki, çocuğunuz sınav öncesi ne gibi tutum ve davranışlar gösteriyor? Sınav stresinin olup olmadığını bilmem için bunu sizden öğrenmeliyim.

Anne: Yani size şöyle diyeyim. Çocuğum kendini derslere tam olarak veremiyor. Zamanını iyi kullanamıyor. Hem sınava yeterince hazırlanamıyor, hem de beklentileri yüksek. Bazen de çevreye rezil olma korkusu var. Herhalde bundan dolayı da özgüven eksikliği var. Geçenlerde bana öfkeli bir şekilde “Sınavlara ne gerek var? Bunların hepsi saçma!” dedi. Kısacası son günlerde benim çocuğum gergin ve sinirli, mide ağrıları bile var.

Psikolog: Evet, bunlar az veya çok sınava bağlı stres belirtileridir. Bütün bu saydığınız belirtiler, kaygıya sebep olur. Kaygı durumunda ise salgılanan yoğun adrenalin, bilgi kullanımını engeller ve paniğe yol açabilir. Bunun için stresle başa çıkmayı ve duygularımızı yönetmeyi bilmek gerekir.

Anne: Yönetilemeyen stres, sınav bağlamında ne gibi sorunlara yol açabilir?

Psikolog: Genel anlamda yönetilemeyen stres, başarısızlığa yol açar. Somut bir ifadeyle öğrenilen bilgilerin tamamı sınavda kullanılamaz. Bazen bir öğrenci, okuduğunu anlayamaz ve düşüncelerini toplayamaz. Yani aşırı stres, konsantrasyonu bozar, dikkatin dağılmasına sebep olur. Zihinsel becerileri zayıflatır ve bilgilerin hatırlanmasını zorlaştırır.

Anne: Evet, bunları çocuğumda görüyor gibiyim. Aman Allah’ım! Aynı zorlukları sınavda da yaşarsa benim çocuğum sınavı asla geçemez. Ne yapmam lazım bilmem ki?

Psikolog: Bakınız, bu tutumunuz çocuğunuz üzerinde hiçbir olumlu katkısı sağlamaz ve bu düşünceler aslında hem stresin bir sebebi, hem de sonucudur. Hayata karamsar bakmak, strese yol açar. Stresli durumlarda ise zihnimizi bir dizi olumsuz düşünce işgal eder. Bunlar insanı âdeta kilitler ve hareket edemez hâle getirir.

Anne: Peki, ne yapmalıyım ki çocuğum stresten uzak kalabilsin?

Psikolog: Bir kere olumsuz düşüncelerinizi zihninizden atmalısınız. Çünkü olumsuz düşüncüler ve inançlar, bir işte başarı olabilmenin katilidir. Olumsuz düşüncülerinizi mutlaka olumlu hâle çevirmeniz gerekir ve bunu da çocuğunuza yansıtabilmelisiniz. Olumlu düşünmeyi, tedbir ve tevekkül çizgisinde öğrenmelisiniz. Zihin dünyanıza pozitif düşünceleri yerleştirmelisiniz ve bunun için de kalbî duygularınızı inanç bağlamında aktifleştirmelisiniz. Yani sınav hazırlıkları ciddî bir şekilde yapılırken, gerekenlerin en iyi bir şekilde yapıldığı inancıyla hareket etmelisiniz ve sonucu Allah’a havale etmelisiniz. Bu durumda bir insan, hem stresten uzak kalabilir, hem de huzur içinde görevlerine devam edebilir.

Anne: Tamam da somut olarak bu nasıl olacak?

Psikolog: Sınav hazırlığı ile ilgili bütün tedbirleri aldığınızı düşünelim ve tevekkül bilinci ile sınava hazırlandığınızı düşünelim. İşte bu süreçte zihninize dua hükmüne geçebilecek olumlu düşünceler yerleştirmelisiniz, bu inançla daha gayretli bir çalışma temposuna girebilirsiniz. Daha doğrusu siz böyle bir tutum izlerseniz, çocuğunuz da aynı yöntemi kullanma fırsatı bulacaktır.

Anne: Peki, çocuğum bu yolu benimserse ne demeli, yani hangi olumlu düşünceleri zihnine koymalıdır?

Psikolog: Çocuğunuz kendi kendine telkin mahiyetinde mesela şunları söyleyebilir: “Allah’ın izni ile elimden gelenin en iyisini yapmak için çalışacağım. Kaldı ki benim kimseden bir eksiğim de yok. O halde başkalarının yapabildiğini ben de yapabilirim. Hemen kollarımı sıvamalıyım. Önce yapmam gerekenleri iyice belirlemem lazım. Yapabildiklerimin en iyisini yaptıktan sonra vicdanım da beni rahatsız etmez. Çalışırsam, hiçbir şey kaybetmem. Zamanımı iyi ve verimli kullanmalıyım. Kendimi kontrol etmeyi denemeliyim. İstikrarlı olursam başarabilirim.”

Anne: Evet, bu sözler kişiyi rahatlar. Zaten birçok öğrenci, benim çocuğumun karşılaştığı güçlüklerle boğuşuyor. Onlar da gergin ve telaşlı. Çok iyi öğrencilerle yarışamasa bile onlarla yarışabilir değil mi?

Psikolog: Evet, bakınız bu da olumlu bir düşünce. Yeter ki çocuğunuz, bütün konuları çalışamasa bile, önemli bölümlere öncelik vererek, sınava hazırlanabilsin. Mesela iyi bildiği konulara ağırlık verirse, hiç olmazsa bu bölümlerde yüksek puan elde edebilir. Yani çocuğunuz önce kendi yapabileceği konular üzerinde çalışsın, kendi başına yapamadığı konuları ise bir bilene sorarak halletsin. Maddî imkânınız müsait ise zayıf olduğu derslerle ilgili olarak bir branş öğretmeninden istifade edebilirsiniz. Bu çocuğunuzun öz güvenini ciddi bir şekilde artırır.

Anne: Haklısınız. Bana sınavlarda stresi yönetebilmek için gerekli olan adımları kısaca sıralayabilir misiniz?

Psikolog: Kanaatimce sınavlara en iyi bir şekilde hazırlanabilmek için, hedef odaklı somut , uygulanabilir ve gerçekçi bir plân yapılmalıdır. Bu doğrultuda her gün bu plân doğrultusunda çalışmak gerekir. Çalışmalar, olağanüstü durumlar olmadıkça asla ertelenmemelidir. Ve en önemlisi sınav hazırlıkları, son günlere bırakılmamalıdır. Vaktinde ve verimli çalışılırsa öğrenci çalışmaktan da zevk almaya başlar. Yani hedefe götürecek çalışmalar, kişiyi usandırmamalıdır, sıkmamalıdır. Şevkle bir iş yapılırsa işte o zaman çalışma temposu da artırılabilir. Çocuğunuzun günlük çalışma performansı her gün biraz daha artmalıdır. İki günü eşit olmamalıdır.

Anne: Peki, plânımızı aksatabilen hangi engeller önümüze çıkabilir?

Psikolog: Engellerin başında mazeretler gelir. Kişi, kolay mazeret bulursa, kolay bir şekilde başarısız olur. Mazeretlere sarılan, yılana sarılmış gibi olur. Onun için çocuğunuzu ders çalışmaktan alıkoyan sebepleri bulunuz ve bunları en kısa zamanda gideriniz. Mesela çalışmasını bilinçli olarak arkadaşları engelliyor ise çocuğunuz arkadaşlıklarını bir gözden geçirmelidir. En azından plânlanan çalışma zaman dilimlerinde arkadaşları çocuğunuza anlayış göstermelidir. Çocuğunuzun en büyük dostu, kitapları ve çalışmaları olmalıdır. Unutmayalım büyük işler başarmış insanların hepsi zamanlarını hep çalışarak etkili bir biçimde kullanmıştır.

Anne: Anladım. Çocuğumun sınavlara motive olmasını sağlayan manevî telkinler de var mıdır?

Psikolog: İşte bu çok önemlidir. Bunu hatırlattığınız çok iyi oldu. Dinimize göre okumak, öğrenmek, ders çalışmak, kendini geliştirmek, tıpkı namaz ve oruç gibi Allah’ın emridir, ilmî cihattır. Onun için ders çalışırken, kitap okurken, sınava hazırlık yaparken, çocuğunuzun ibadet ve dua ettiğini düşünebilirsiniz. Çocuğunuza bu yönde şu şekilde telkinde bulunabilirsiniz: “Çocuğum, ders çalışırken, ibadet etmiş gibi sevap kazandığını unutma ve daha çok sevap kazanmaya gayret et. Derse başlamadan önce işine ‘Bismillah’ ile başla. Çünkü her hayrın başı Bismillah’tır. Bu inançla işine koyulursan öğrenmeyi ibadet ruhuyla yapmış olursun ve zihnen yorulmazsın. Üstelik ders çalışarak, fiilî duada da bulunmuş olursun. Fiilî dua, sözlü duadan daha tesirlidir.”

Anne: Bu yaklaşımla hayatın da bir sınav olduğunu da öğretmiş oluruz çocuğumuza değil mi?

Psikolog: Çok isabetli bir tespitte bulundunuz. Manevî yaklaşım, hem stresi giderir, hem de hayatın asıl gayesini öğretir. Öğrenmenin gayesi sadece okul veya üniversite sınavlarında başarılı olmak değildir. Asıl olan, hayat sınavını kazanmak ve Allah’ın rızasın kazanmaktır. Bunun için Allah’ın razı olabileceği işler yapılmalıdır. Okuduklarımız da bizi Allah’a daha yakınlaştırmalıdır. Allah rızası için çalışan bir öğrencinin öğrenme isteği azalmaz, sadece sınavda başarılı olmakla da yetinmez. Kendisinden bekleneninden daha fazlasını öğrenmek ister. Bu da ilmî gelişmenin temelidir. Böyle ilme âşık olan gayretli bir çocuk, öğrenerek daha çok mutlu olur, toplumun gelişmesine de katkıda bulunur ve her zaman ve her yerde muvaffakiyetler gösterir.

Anne: Bu bilgiler için çok teşekkür ederim. Söylediklerinizi çocuğuma aktaracağım ve inşallah başarılı olacağız.

Psikolog: İnşallah.

Prof. Dr. Ali SEYYAR