İşbiliye Ulu Camii

Mimar Zeynep Aybüke Tiryaki

Muvahhidler dönemi halifesi Ebu Yakub Yusuf, bugünkü Sevilla Katedrali’nin bulunduğu yerde İşbiliye Ulu Camii inşa ettirmiştir. 1172 yılında halife Ebu Yakub Yusuf’un emriyle yapımına başlanan cami 1182 yılında tamamlanmıştır.

2. Halife Ebu Yakub döneminde caminin baş mimarı Ahmad bin Baso caminin yapımını başlatmış, Ebu Yusuf döneminde baş mimar Ali Gomari ise inşaata devam etmiştir. Caminin yapımı için Alkazaba’nın içindeki bazı konutların yıktırılmıştır.

Cami yaklaşık 43.32 x 81.36 m²’ lik dikdörtgen bir alana sahiptir. Kuzey tarafında revaklı avlusu vardır. Revakları kuzeyde 6.40 m x 49.60 m genişliğinde, doğu ve batıda    5.45 m x 44.20 m genişliğindedir. İbadet mekânı 17 sahından oluşmaktadır; yan sahınların genişliği 5.46 m, orta sahın 7.01 m’dir. Sahınlar 12 kemer dizisinden oluşmaktadır. Avlu ile ibadet mekânı toplamda 8.231 m2’lik alana sahiptir.

Avlunun her üç duvarında büyük bir giriş kapısı yer almaktadır. Caminin en büyük avlu kapısı olan Puerta del Perdon kapısı ile avlu içindeki sulama sistemlerinin ve su depolarının yer aldığı mazgallar günümüzde hâlâ korunmaktadır. 1356 yılında Sevilla’da yaşanan depremde Ulu Camii’nin tamamı ve minaresinin üst bölümü zarar görmüştür. Caminin minaresi ve portakal ve limon ağaçları ile kaplı olan “Naranjos” olarak adlandırılan avlusu günümüzde hâlâ ayaktadır.

İşbiliye Ulu Camii’nin “Giralda” olarak adlandırılan minaresi 1184 yılında tamamlanmıştır. Minare bütün ihtişamıyla hâlâ ayaktadır. Depremden sonra üst kısmı yıkılan minareye ekleme yapılmış ve tepesine bir çan ile rüzgâr gülü asılmıştır. İspanyolca rüzgâr gülü anlamına gelen giralda böylece minarenin ismi olmuştur.   

Sicilyalı kuyumcu Ebu-l-Layt tarafından üretilen hilal, Halife Ebu Yusuf Yakub el Mansur’un da katıldığı bir törenle minarenin tepesine takılmıştır. Mermer ve taş malzemeden yapılan minarenin yüksekliği 100 metreden daha fazladır. Minare, yapıldığı dönemden itibaren kentin en önemli simgesi olmuştur. 1248’de Hıristiyanların kenti ele geçirmelerinden sonra bir nevi Müslümanlara karşı zaferin simgesi Giralda Minaresi olmuştur.

Giralda, Kutubiye Camii minaresi ile büyük benzerlik göstermektedir. Camii Endülüs ve Kuzey Afrika bölgesinde daha sonraki camilerin prototipini oluşturmuştur. Bu camilerin genel özellikleri T plan tipine ve bir iç avluya sahip olmalarıdır. Kurtuba Ulu Camii’nde de olduğu gibi mihrap yönündeki orta sahın daha geniş tutulmuştur.

İşbiliye Ulu Camii 1248 yılında Santa Maria Kilisesi’ne çevrilmiştir. Cami, kilise olarak kullanılmaya başlandıktan sonra minber ve Kur’an ayetleri gibi İslam kültürüne ait bütün objeler yapıdan çıkarılmıştır. Yapı daha önce kuzey-güney yönünde olmasına rağmen, kiliseye dönüştürülmesinden sonra doğu-batı yönünde biçimlendirilmiş; saray ve küçük kilise olarak iki bölüme ayrılmıştır. Daha sonra da yapının dış duvarlarına Hıristiyan kültürüne ait dini motifler ve figürler yerleştirilmiştir.