ALLAH KİME YARDIM EDER VE KİMİN İŞİNİ KOLAYLAŞTIRIR ?

Bazı insanlar vardır,“ İşim rast gitmedi”  der, üzülür. Bazı insanlar vardır,  “Allah yardım etti, işim kolay oldu” der, sevinir ve şükreder. Kimi insan da Allah’ın  yaratılışta kendisine verdiği  akıl, zeka ve diğer yetilerini  görmemezlikten  gelerek, başarısını tıpkı Karun gibi elde ettiği bilgi, beceri ve çabasına bağlar, Allah’ı unutur, kendini  Allah’tan müstağni sayar.  Hiç şüphesiz Allah Teâlâ adildir ve  inansın inanmasın herkese emeğinin karşılığını verir, kimseye asla zulmetmez[1]. “İnsana ancak çalıştığının karşılığı vardır” [2], “Azmettikten sonra Allah’a tevekkül et” [3] ayetleri, bu gerçeği ifade eder. Ancak inananlara ve  güzel davranışlarda bulunanlara da  lütfunu  esirgemez.

Bu nedenledir ki  Allah’ın resulü Hz. Muhammed, savaş öncesi  Medine’den kalkıp Bedir’e gitmiş, orada  bazı keşifler yapıp askerî danışmanından bilgi almış;  savaş stratejilerini ve taktiklerini   istişare ile belirlemiş,   savaş için ön hazırlıklarını  eksiksiz yerine getirmiş, sonra da  “Ey Kadiri Mutlak Allah’ım, Sen müminlere yardım et! Şayet onlar tamamen  mahvolacak olurlarsa, Sana artık ileride ibadet edecek kim kalır?” [4]  şeklinde dua edip Allah’tan  yardım talep etmiştir.  Allah da onun bu talebini geri çevirmemiş, ona  bu savaşta gereken kolaylığı sağlayacak bazı yardımlarda  bulunmuştur.

Kur’an, bu savaşla ilgili iki önemli yardımdan söz eder. Bu yardımlardan  birincisi savaş öncesinde Hz. Peygamber’e rüyasında  müşrikleri sayıca az; müşriklere de Müslümanları sayıca fazla göstermesi; ikincisi de, ardı ardına inecek meleklerle  Müslümanları destekleyeceğini  müjdelemesidir. [5]  Allah Teâlâ   bu  yardımı ve müjdesiyle   Müslümanlara  moral vermiş, kalplerinin yatışmasını sağlamış;  sayıca çok olan müşrik ordusunu gördüklerinde  onların savaşıp savaşmama konusunda anlaşmazlığa düşmelerini önlemiştir.[6]  Böylece Allah Teâlâ Müslümanların işini kolaylaştırmış, müşriklerin işini ise zorlaştırmıştır.

“Savaşmak için (Bedir’de) karşı karşıya gelen iki orduda sizin için  bir ibret vardır. Bunlardan biri  Allah yolunda savaşıyorken, diğeri kafirlerden oluşuyordu ve o kafirlerin gözüne  Allah yolunda savaşan müminler, kendilerinin iki katı görünüyordu. İşte Allah yardımıyla dilediğini böyle destekler. Bunda büyük bir ibret vardır, fakat bunu anlayacak olanalar  basiret sahibi olanlardır”[7] ayeti,  Allah’ın bu yardımdan  söz eder. Allah’ın yardımı  bununla sınırlı değildir, zira Kur’an’da  Hz. Peygamber’e ve diğer peygamberlere buna  benzer veya  daha farklı yardımların yapıldığına dair   bilgilerin yer aldığı da görülür.

Allah Teâlâ  Hz. Muhammed’e  ve diğer  peygamberlere  yardım ettiği gibi  kimi kuluna da  yardım  eder, fakat  bu yardımı, bazı şartlara bağlar. Zira Allah Teâlâ  yardımını, hak edene yapar, hak etmeyene yapmaz.  “Sünnetullah” ın gereği de budur.  Nitekim “Ey iman edenler! Eğer siz Allah’a (Allah’ın dinine) yardım ederseniz, O da size yardım eder ve ayaklarınızı sabitkadem eyler/ sizi güçlü ve dirençli kılar” [8]  ayeti, bu ilkeyi açıklar.

Bir kul, Allah’a  nasıl yardım eder?  Bu konuda ayette bir açıklık yok.   Bu nedenle müfessirler, Allah’a yardım ifadesini, Allah’ın dinine yardım olarak anlamışlar ve açıklamışlardır.[9]  Bu yardımın mahiyetini ise  biz, Kur’an’dan “Din”i Allah’a ait kılmak”[10] ,  Kur’an’ı terk etmemek[11]   ve  Kur’an’la cihad etmek[12]  olarak algılıyor ve anlıyoruz.   Zira  “güç ve gayret sarf etmek, bir işi başarmak için elinden gelen bütün imkânları kullanmak” anlamlarına gelen  “cehd” kökünden türeyen “cihad , İslâmî literatürde “dinî emirleri öğrenip ona göre yaşamak ve başkalarına öğretmek, iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya çalışmak, İslâm’ı tebliğ, nefse ve dış düşmanlara karşı mücadele vermek”  olarak tanımlanır.[13]    

Bu nedenledir ki   Hz. Peygamber’in,  şartlara ve durumlara göre   bu tanıma uygun davrandığı,   her zaman ve her mekanda Kur’an’ı tebliğ ve tebyin ettiği;  yeri  ve zamanı geldiğinde “Hakiki  mücahid, nefsine karşı cihad açan kimsedir” [14] buyurarak  nefisle  cihad etmeyi tavsiye ettiği; yeri  ve zamanı gelince de savaştığı görülmektedir. Nitekim  Bedir Savaşı ve zaferi de  bunun ilk örneğidir.  

Ne var ki Bedir’de   görevlerini hakkıyla yaptıkları için Allah’ın yardımına mazhar olan ve zafer kazanan Müslümanlar, Uhud da   aynı yardıma  mazhar olamamışlardır. Uhud savaşı sonrasında nazil olan ayetler, bunu  şöyle açıklamaktadır:

“Eğer Allah size yardım ederse, size kimse galip gelemez. Eğer  O,  yardım etmez ise,  O’nun  haricinde size  kim yardım edebilir? O halde müminler yalnız Allah’a güvenmeli ve yalnız O’na dayanmalıdır.”[15]

“Eğer siz (Uhud’da) bir felakete uğradıysanız, unutmayın ki karşınızda olanlar da (Bedir’de) hezimete uğramışlardı. Biz iyi ve kötü günleri, zaferi ve yenilgiyi insanlar arsında döndürür dolaştırırız. Allah bunu insanlarda sebat edenleri belirlemek, sizden şehitler, gelecek nesillere örnek kişiler çıkartmak için yapmıştır. Allah zulmedenleri(görevini yerine  getirmeyenleri) sevmez.”[16]

Uhud Savaşı sonrasında Müslümanların yenilgisinden söz eden bu ve benzeri diğer ayetlerde, zafer ve başarı için her türlü tedbiri aldıktan sonra Allah’a tevekkül etmenin gerekliliğine işaret edildiği;[17] O’nun yardım ettiği toplulukların yenilmeyeceği, kendi hallerine bıraktığı grupların ise  zafere ulaşamayacağı  belirtilmekte,  başarı için kararlılık ve tevekkül ile  çalışmanın lüzumuna dikkat çekildiği  görülmektedir. [18]

Allah Teâlâ, savaşta  yaptığı yardımların  haricinde de  kullarına  bazı kolaylıklar sağlayarak yardım ettiğini;  bazı kullarına yardım etmeyerek, işlerini  zorlaştırdığını açıklamaktadır. Nitekim  “Yaptığınız işler, çeşit çeşittir. Malını ihtiyaç sahiplerine veren, takva sahibi olan, en güzel sözü tasdik eden kimsenin işlerini kolaylaştırırız (kolay bir yola sokarız). Cimrilik eden, Rabbine ihtiyacı  olmadığını düşünen ve en güzel sözü  yalanlayan kimsenin işlerini de  zorlaştırırız  ( zor bir yola sokarız)”[19] ayeti bunu  ifade eder.   Allah Teâlâ  bu ayetlerde, malını paylaşan ve yardımlaşan, takva sahibi olan ve “ hüsnâ” yı tasdik  eden kişilerin  işlerini kolaylaştıracağını,  bu karşılık  malını paylaşmayıp cimrilik eden,  kendini Allah’tan müstağni sayan ve “ hüsnâ” yı da  yalanlayan kimselerin de işlerini zorlaştıracağını  söyler.

İslam, özü ve ruhu itibariyle  paylaşmayı ve  yardımlaşmayı emreden bir dindir . Bu bağlamda cömertlik teşvik edilirken, cimrilik  de yerilmektedir.  Bu nedenle Kur’an, cömertliği sadece yardım etmek ve paylaşmak olarak  değil, aynı zamanda yapılan yardımları “isteyerek  ve severek  yapmak”, [20]  olarak da tanımlar. Hz. Peygamber  de gönülden  yapılmış  sadakanın önemine   dikkat çeker. [21]

Takva,  bilindiği gibi “korumak, korunmak ve sakınmak” denmektir. Haramlara ve  kötülüklere yaklaşmamayı ve onlardan uzaklaşmayı  ifade eder. “Hüsnâ/en güzel” anlamındadır ve “kelime-i tevhid, Cennet, sevap, ibadetler” şeklinde yorumlanmaktadır.[22]  Yüsrâ, kolaylıktır,  hayır ve doğruluk yolları demektir. Cimrilik, kişiyi mal mülk edinme hırsına sevk eden, harcamalarda bulunmaktan ve yardım etmekten alıkoyan bencil bir duygudur.  Bu nedenle Allah, cimrilik edenleri sevmez”[23],  fakat kendini, cimrilikten koruyan kimselerin de  kurtuluşa ereceğini söyler.”[24] 

Müstağni olmak, “herhangi bir şeye ihtiyacı olmama, sahip olduğu şeylerle iktifa edip insanlardan bir şey beklememe” demektir.  Bu anlamda müstağni olmak,  doğru olsa da, acizliğini ve güçsüzlüğünü  hesaba katmadan  gurur  ve kibre  kapılarak Allah  Teâlâ başta olmak üzere insanlara  muhtaç olmadığını düşünmek ise doğru değildir. Zira her  insan Allah’a  muhtaçtır, ama Allah ise  hiçbir şeye ve hiçbir kimseye  muhtaç değildir.[25]  Bu nedenle Allah Teâlâ,  kendine  muhtaç olmadığını düşünen ve bu tavır içinde olan insana işlerinde bir kolaylık sağlamayacağını ifade eder.   Zira Allah Teâlâ, kullarını “Allah’ı unutan ve bu yüzden Allah’ın da kendilerine kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın“[26]  diyerek uyarır. Dolayısıyla bu bilgi ve  bilince sahip olan Müslüman, işe başlamadan önce  besmele çeker, sonra da “Rabbi yessir velâ tuassir Rabbi temmim bi’l-hayr/ Rabbim! işimi  kolaylaştır zorlaştırma, Rabbim! işimi  hayırla sonuçlandır” duasını okur ve işine devam eder; daha sonra da  Allah’tan yaptığı  çalışmaların ve duaların karşılığını bekler.

Prof. Dr. Celal Kırca

[1] Yunus,10/44.

[2]  Necm, 53 /39.

[3] Al-i İmran,3/159.

[4] Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamber’in  Savaşları, Ter. Salih Tuğ, İstanbul 1972, s. 60.

[5] Enfal,8/9-10.

[6]  Enfal,8/43-44.

[7] Al-i İmran,3/13.

[8] Muhammed,47/7.

[9]  Maverdî, en-Nüket  ve’l Uyun, Beyrut 1992, 5/295.

[10] Zümer,  39/ 11.

[11] Furkan,25/30.

[12] Furkan,25/52.

[13] Ahmet Özel, Cihad, DİA, İstanbul 1993, 7/527.

[14] Tirmizi, Fezailü’l-cihad, 2.

[15] Al-i İmran,3/160.

[16] Al-i İmran,3/140.

[17] Âl-i İmrân 3/156-159.

[18] Bilgi için bkz. İlyas Çelebi, Hızlan, TDVİA İstanbul,1998, 17/419.

[19]  Leyl,92/4-10.

[20] Haşr 59/9.

[21] Buhârî, “Zekât”, 11.

[22] Maverdî, en-Nüket  ve’l Uyun, 6/287-288.

[23] Nisâ 4/36-37.

[24] Tegâbün,64/ 16.

[25] Fatır,35/15;Muhammed, 47/38.

[26] Haşr,59/19.