Adile Sultan Sarayı

Mimar Zeynep Aybüke Tiryaki

İstanbul’ un Anadolu yakasında, Kandilli’nin Boğaz’a en hâkim yerlerinden biri olan noktada, evvelce Tophane müşiri Halil Mehmed Rifat Paşa’nın bir köşkü bulunmaktaydı. Sultan Abdülmecid, kız kardeşi Âdile Sultan için 31 Mart 1856’da bu köşkü satın almış ve kardeşine yazlık ikametgah olarak vermek istemiştir. Ancak bu isteğini, Sultan Abdülmecid’ten sonra tahta çıkan kardeşi, Sultan Abdülaziz yerine getirmiştir. Sultan Abdülaziz, 1861-1870 yılları arasında köşkü yıktırarak yerine çok büyük ölçüde kâgir bir saray yaptırdı. Mimarının Sarkis Balyan olduğu söylenmektedir. Gerçekten bu mimarın eserleri listesinde Kandilli’ de “Sultanlar Sarayı” olarak anılan bir yapı vardır. Gerek dış gerek iç mimari ve süslemesi 19. yüzyıla tamamen hâkim olan Batı üslûbunda yapılmıştır.

Osmanlı Hanedanı içinde divan sahibi tek kadın şair olarak tanınan Adile Sultan’ın, Kandilli’ nin imarına katkıda bulunduğu, yoksullara yardım ettiği, eğitim konularına ilgi duyduğu bilinmektedir. Çok sevdiği eşini ve dört kızını genç yaşlarda kaybettikten sonra, bu güzel sarayda oturmak istememiş ve 1868 yılında sarayı terk etmiştir. Saray, Adile Sultan tarafından ölümünden önce, 1899’da kız okulu olması isteği ile Milli Eğitim’e bağışlanmıştır.

32 × 93 metre ebadında olan Âdile Sultan Sarayı’nda elli beş oda, iki salon ve bir de büyük taşlık bulunmaktaydı. Sahilden dönemeçli bir yolla yukarı çıkılarak varılan sarayın biri denize öteki ise yan yola açılan iki ana kapısı vardı. Denize bakan esas cephede dört mermer sütunlu sahanlığa (veranda) iki taraflı merdivenden çıkılıyordu. Bu kapının arkasında mermer döşeli bir sofa bulunuyor, buradan iki taraflı bir merdiven yukarı kata çıkışı sağlıyordu. Yukarı kat Âdile Sultan’ın özel dairesi idi. Duvarlarında altın yaldızlı çerçeveli büyük aynalar bulunan bu dairenin sofa ve odalarının tavanları renkli nakışlar ve resimlerle bezenmişti.

Sarayın en ilgi çekici taraflarından biri de Âdile Sultan dairesinin arkasında yer alan oval biçimli ve on iki sütuna oturan büyük salondu. Bu kısmın da tavanı nakışlarla süslenmişti. Bu salonun arkasındaki bir kapıdan bahçeye bakan dairelere geçiliyordu. Bunlar bir merdivenle alt kat sofasına bağlanmış olup bu sofa da yandaki dış kapıdan bahçeye açılıyordu.

Sarayın Kandilli Kız Lisesi olarak kullanımına 1916’da başlanmıştır. 1966-67’de sarayın alt tarafında yeni iki bina yapılarak 1969-1970’te idare ve dershaneler buraya taşınmış, esas saray binası ise sadece yatakhane olarak kullanılmaya başlanmıştır. Saray kullanımının son yıllarında çok bakımsız bir hale gelmiş ve 1986 yılında çıkan bir yangın sonunda tamamen yanmıştır. İçinde eskiden kalan bazı değerli eşyalarla birlikte yok olmuştur. Geçirdiği büyük yangın sonrasında, işadamı merhum Sakıp Sabancı’nın bağışı ile restore ettirilmiştir. Bu amaç doğrultusunda, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul Valiliği, Sabancı Vakfı ve Kandilli Kız Lisesi Eğitim ve Kültür Vakfı’nın desteklerini bir araya getirmeleri ile yeniden hayat bulan Adile Sultan Sarayı günümüzde restoran olarak ve düğün organizasyonları için kullanılmaktadır.

Günün Mimarlık Terimi

Nef: Dini yapılarda apsise dik doğrultuda, birbirlerinden sütun ya da ayak dizileriyle ayrılmış, uzunlamasına mekanların her birine nef denir. Özellikle Gotik katedrallerde yaygın olarak kullanılmış ortadaki büyük nef, orta nef olarak adlandırılmıştır. Yan nef ise orta nefin yanında sütunlarla ayrılmış bölüme verilen isimdir.