Suç işleyenlerin vatandaşlıktan çıkarılması düşüncesi Avrupa’ya nasıl yayıldı?

1. Vatandaşlık Bir Hak Değil, Ayrıcalık Olarak Tanımlandı

2000’li yılların başında, özellikle Birleşik Krallık’ta Tony Blair hükümetiyle birlikte vatandaşlık “kazanılması gereken bir ayrıcalık” olarak yeniden tanımlandı.
Bu değişimle birlikte vatandaşlık, sadece doğum veya kalıcı ikametle elde edilen bir hak olmaktan çıkıp, kişinin davranışlarıyla hak ettiği bir statü haline getirildi.
Sosyolog Christian Joppke’ye göre bu yaklaşım, “yanlış bir şey yaparsan vatandaşlığı kaybetmen doğaldır” düşüncesini meşrulaştırdı.

2. Güvenlik Gerekçeleriyle Vatandaşlık Geri Alınabilir Hale Geldi

11 Eylül saldırılarından sonra Batı’da terörle mücadele politikaları sertleşti.
Bu süreçte özellikle çifte vatandaşlar, “güvenlik tehdidi” olarak damgalanabilir hale geldi.
İlk olarak İngiltere, ardından Fransa, Hollanda, Belçika gibi ülkeler terör ya da vatana ihanet gibi suçlar gerekçesiyle vatandaşlık iptaline yasal dayanaklar oluşturmaya başladı.

3. Son Yıllarda Aşırı Sağcı Partiler Bu Fikri Yaygınlaştırdı

İsveç, Almanya, Hollanda, İzlanda gibi ülkelerde yükselen sağcı ve aşırı sağcı partiler bu düşünceyi daha da ileri taşıdı.
İsveç hükümeti, vatana ihanet ve casusluk gibi suçlardan vatandaşlık iptali için anayasa değişikliğini gündeme aldı.
Almanya’da merkez sağ CDU lideri Merz, suç işleyen çifte vatandaşların Alman vatandaşlıklarının iptalini savundu.
Bu söylem, çifte vatandaşları “şartlı vatandaş” statüsüne sokarak onları sürekli potansiyel tehdit gibi gösterme eğilimini pekiştiriyor.

4. Bu Politikaların Irkçı Temelleri ve Toplumsal Sonuçları

Bu fikirler, özellikle Müslüman ve göçmen kökenli vatandaşları hedef alıyor.
Gazeteci Gilda Sahebi’nin ifadesiyle bu yaklaşım, bazı insanları “ömür boyu şartlı vatandaş” haline getiriyor.
Yani doğup büyüdüğü ülkenin vatandaşı olan bir kişi, sadece kökeni nedeniyle “tam vatandaş” sayılmıyor; bir hata yapması halinde hemen dışlanabiliyor.

5. Vatandaşlık İki Sınıfa Ayrılıyor: “Gerçek” ve “Şartlı” Vatandaşlar

Bu gidişat, Avrupa’da vatandaşlığı ikiye ayıran bir sistemin oluşma riskini barındırıyor:

• Doğuştan gelen ve asla kaybedilmeyen vatandaşlık (genellikle beyaz Avrupalılar)
• Davranışa ve uyuma bağlı, her an iptal edilebilecek vatandaşlık (göçmen kökenliler)

Bu da toplumda kalıcı ayrımcılık ve dışlama mekanizmalarının kurumsallaşmasına neden olabilir.

Sonuç: Güvenlik mi, Ayrımcılık mı?

Vatandaşlık iptali, her ne kadar güvenlik kaygılarıyla gerekçelendirilse de, uzmanlara göre aslında göçmen karşıtı ve ırkçı politikaların meşrulaştırılmasında kullanılıyor.
Bu uygulamalar, demokratik değerlerle ve eşit yurttaşlık ilkesiyle çelişiyor.
Avrupa’nın geleceğinde vatandaşlık tartışmaları, insan hakları ile güvenlik politikaları arasında süregiden bir gerilimin temel başlıklarından biri olacak gibi görünüyor.