Bir de Psikoloğuma Sorayım: 5 Yaşındaki Çocuğum Neden Yalan Söylüyor?

Psikolog: Merhaba; Nasılsınız? Ne var ne yok? Nasıl yardımcı olabilirim size?

Anne: Ay sormayınız. Bugünlerde ne yapacağımı şaşırdım. İyi bir anne olmaya gayret gösteriyorum. Ama bir türlü başaramıyorum. İnanmayacaksınız ama şimdi de oğlum bana yalan söylemeye başladı.

Psikolog: Kaç yaşında oğlunuz ve ne zamandan beri bunu alışkanlık hâline getirdi?

Anne: Oğlum daha 5 yaşında, bilmiyorum ama galiba dört beş aydan beri hep yalan söylüyor. O kadar çok yalan söylüyor ki, artık neyin yalan olduğunu, neyin doğru olduğunu ne çocuğum ne de ben biliyorum. Yani iyice karıştı her şey.

Psikolog: Bana lütfen doğruyu söyleyeniniz. Çocuğunuza bazen az da olsa baskı veya şiddet uyguluyor musunuz?

Anne: Hayır! Ne münasebet. Ben çocuğuma hiç şiddet uygular mıyım? Üstelik bunun yalan söylemek ile ne ilgisi var?

Psikolog: Şöyle bir ilgisi var. Şiddete maruz kalan çocuklar, şiddetten korunmak maksadıyla çoğu zaman en kolay yöntem olarak yalan söylemeyi tercih eder.

Anne: Nasıl yani?

Psikolog: Mesela anaokuluna giderken diyelim ki siz çocuğunuza beslenme çantasına yiyecek bir şeyler koydunuz. Ama bunları yemek istemeyen çocuğunuz, size rahatlıkla yediğini söyleyebilir. Halbuki o, sizin hazırlamış olduğunuz yiyecekleri ya çöpe atmıştır, ya da başka arkadaşlarına vermiştir.

Anne: Neden böyle yapar ki bir çocuk?

Psikolog: Belki de o yiyecekleri sevmiyordur. Belki sizi üzmemek için, bunu size söyleme ihtiyacı duymuyor olabilir. Size iyi bir evlat olduğunu göstermek veya sizden azar duymamak için, böyle bir çareye müracaat etmiş olabilir. Böyle bir durumda çocuk yalana öyle alışmaya başlar ki, kendi söylediği yalana bazen kendisi de inanır veya inanmak ister. Yalan ile birçok konunun çözüldüğü hissine kapılan bir çocuk, artık yalanı hayatın bir parçası haline getirebilir.

Anne: İnanın ki ben çocuğuma hiçbir zaman şiddet uygulamadım ve uygulamam da.

Psikolog: Maden öyle diyorsunuz o halde endişe duyulacak bir durum yok. Çocuğunuz gayet normal bir süreçten geçiyor.

Anne: Nasıl böyle diyebilirsiniz? Çocuğum gözüme baka baka bana yalan söylüyor diyorum. Ben çocuğumun kötü ahlâklı birisi olmasını istemiyorum. Endişeleniyorum. Anlıyor musunuz beni? Siz ise çocuğumun yalanlarına normal diyorsunuz. Nasıl olur?

Psikolog: Sakin olunuz lütfen! Sizi çok iyi anlıyorum. Ancak kaygılarınız biraz abartılı ve hatta yersiz diyebilirim. Bakınız; Henüz 7 yaşına girmemiş çocuklar, olaylara soyut bakar. Onlar bazen başka dünyaya ait gözlemlerini hayallerini de karıştırarak, böyle gerçek dışı söylemlerde bulunabilir. Aslında söyledikleri yalan değildir.

Anne: Nasıl yani? Bunu bana biraz açıklamanız gerekir!

Psikolog: Bu yaştaki çocuklara ait bazı özel dönemler vardır. Şöyle izah edeyim size. Normal bir insanın dahî üç farklı dünyası vardır. Uykuda gördüğü rüyalar dünyası, hayal dünyası ve gerçek dünya. Bu üç dünya, düzgün bir şekilde işliyorsa bu, her şeyin normal olduğuna işarettir. Yetişkin ve sağlıklı insanlar, bu üç dünyayı birbirinden ayırabilir. Akıllı bir yetişkin, hiçbir zaman hayal ettiği bir şeyi, gerçekmiş gibi anlatmaz. Buna rağmen bunu yapan yetişkin bir kişi, büyük bir ihtimalle şizofrendir, yani aklen veya sinirsel yönden hastadır.

Anne: Bu anlattıklarınızın çocuklarla bir ilgisi var mı?

Psikolog: Var, efendim! Çocuklar, ilk 7 yaş döneminde işte size bahsetmiş olduğum bu üç farklı dünyayı birbirinden tam olarak ayırt edemez. Onlar için hayal dünyası ile gerçek dünya arasında bazen belirgin bir fark olmayabilir. Yani hayal ettikleri dünya, bazen onlara bilinçsizce gerçekmiş gibi gelebilir. Somut düşünmeye başladıklarında bu zihnî karışıklık inşallah kendiliğinden kaybolmaya başlar.

Anne: Yani benim çocuğum, onun için mi normal bir süreçten geçtiğini söylediniz?

Psikolog: Evet. Doğru anladınız. Hayal dünyası olmadan bir çocuk, çocuk değildir. Hayal sayesinde bir çocuk kendisini geliştirir. Bu durum, onun zihnen iyi geliştiğine dair güçlü bir işarettir. Hayal dünyasında yaşananlar, çocuklar için gerçektir ve çocuk, bunu size gerçekmiş gibi anlatıyorsa bunu hemen yalan gibi algılamayın lütfen.

Anne: Hım…Anladım. Peki, böyle hayalî şeyler söylediğinde ne yapayım? Ona nasıl bir tepki göstereyim?

Psikolog: İlk önce yapmamınız gerekeni ben size söyleyeyim. Çocuğunuzun üzerine ne olur baskıcı yöntemlerle gitmeyiniz. Ve asla “neden bana yalan söylüyorsun?” dememelisiniz! Aksi takdirde çocuğunuzun ufkunu daraltmış ve gönül dünyasını zedelemiş olursunuz. Hayallerini hür bir ortamda anlatamayan, bunları sizlerle paylaşamayan bir çocuk, ileride içine kapanık ve çekingen olur. Herhalde çocuğunuzun böyle olmasını istemezsiniz?

Anne: Hayır asla. Çocuğumun atılgan, cömert ve cesur olmasını isterim tabiî ki. Tamam, anladım. Azarlamam, alay etmem ve bağırmam. Zaten bunları pek yapmıyordum. Sadece biraz üzülüyordum ve kızıyordum, o kadar. Ama bundan böyle ne yapayım bu gibi durumlarda?

Psikolog: Yapmanız gerek tek şey, onu sessizce ve can kulağı ile dinlemektir. Belki anlattıkları, hayal dünyasının genişliği ölçüsünde, sizin çocukta biraz abartılı olabilir. Ama siz yine de gülmeden ve konuyu hafife almadan dikkatlice dinleyiniz. Çocuğunuzun mizacının farklı olduğunu göreceksiniz, belki de beklenen şeyleri söylemek mecburiyetinde olmadığı için, böylece başka bir şahsiyet olduğunu veya olacağını size yansıtmak isteyecektir. Böyle durumlarda siz de onun hayal âlemine girmek suretiyle eğer varsa bazı yanlış düşünceleri, örnekleme, kıyaslama ve ikna yöntemleriyle doğru hayal kurmasına yani güzel düşünmesine yardımcı olabilirsiniz.

Anne: Bu bilgiler bana çok iyi geldi. Rahatladım. Ancak 7 yaşından sonra hayal âleminden yavaş yavaş kurtulduğunda yine de gerçek dışı şeyler yani açıkça söyleyeyim bilinçli olarak yalan söyleyebilir mi?

Psikolog: Bu biraz da size ev sosyal çevreye bağlı. İnşallah olmaz. Ama isterseniz başka bir görüşmemizde 7 yaş ve üstü çocukların niçin yalan söyleme ihtiyacı duyduklarını ve bunun böyle olmaması için, anne ve babanın ne gibi tedbirler alabileceği ile ilgili konulara temas edebiliriz.

Anne: Çok iyi olur. Memnuniyetle. O halde şimdilik bana müsaade. Her şey için teşekkürler. Allahaısmarladık.

Psikolog: Güle güle efendim. Allah’a emanet olunuz.

Prof. Dr. Ali SEYYAR