Bir de Psikoloğuma Sorayım: Çocuğumun Zekâ Seviyesini Artırabilir miyim?

Anne: Merhaba. Size bir sorum olacaktı. Ben çocuğumun daha zekî olmasını istiyorum. Çocuğumun zekâ düzeyini artırabilir miyim?

Psikolog: Zekânın gelişimi büyük çapta beyni aktif hâle getiren bilişsel düşünce ve çalışmalarla mümkündür. Ayrıca sosyal çevrenin de önemi büyüktür zekânın gelişiminde. Yani bir çocuk, duygusal yönden kendini güvende hissediyorsa, sevgi ve şefkat dolu bir aile atmosferinde büyüyorsa o zaman bir çocuğun zekâ potansiyelinin tam anlamıyla değerlendirilmesinin zemini vardır diyebiliriz. Bazı bilişsel etkinler de bir çocuğun zekâ düzeyinin artmasına yardımcı olur.

Anne: Öyle mi? Ben de tam da bunları öğrenmek istiyordum. Nelerdir bunlar?

Psikolog: Zekânın gelişimi lisan ile yakından ilişkilidir. Çünkü lisan sayesinde düşüncelerimizi açıklayabiliyoruz ve içinde yaşadığımız dünyayı anlayabiliyoruz. Bir milletin kültürünün temel unsuru olan lisan, sosyal hayattan ayrılmaz sesli görüşme ve anlaşma vasıtasıdır. Geleneksel psikolojide lisan, düşünce ve heyecanların edilgen bir aktarıcısıdır. Yaşanılan iç ve dış hayatı anlamak, bilgiyi kullanmak, onu başkaları için faydalı kılmak, kelimelerle doğru olarak düşüncelerimizi aktarmak maksadıyla lisanımızı kullanırız. İnsan beyninin bir faaliyeti ve toplum hayatının bir gereği olarak ortaya çıkan lisan, insanlar arası anlaşmayı sağlayan tabiî bir vasıta. İnsan ruhunun tercümesi ve duygularının ses olarak yansıması olan lisan, milletin anlayış ve kültür potasında yoğrularak şekillenen ve mânâ kazanan kelime ve mefhumlar vasıtasıyla hâfızalarda binlerce kültür çağrışımları meydana getirmektedir. Yani lisan vasıtasıyla çocuklar, doğru düşünme ve güzel konuşma kabiliyetini geliştirir ve bilgiye ulaşır. Kitap okumak, tam da lisanı geliştiren en önemli bir araçtır ve çocuğun konsantrasyon becerisini artıran bir unsurdur. Bir evde kütüphane ne kadar zengin olur ve çocuklar da ne kadar çok kitap okursa zekâ düzeyleri de o nispette yüksek olmaktadır. Australian National University isimli bir üniversitede öğretim üyesi olan bayan sosyolog Joanna Sikora’ya göre kitap okumak, lisanı iyi kullanmaya büyük katkı sağlamaktadır. Evinde kütüphanesi olan bir çocuk, kütüphanesi olmayan bir çocuğa göre ortalama olarak üç sene daha fazla eğitim almaktadır. Bunun için bizler, ebeveynlere henüz okuma yazma bilmeseler bile çocuklara resimli kitaplardan masal okumalarını tavsiye ediyoruz. Okuma çağında olan çocuklarla birlikte kitap okumak da kitap okuma alışkanlığını geliştirir. Birlikte kitap okurken, çocuklara kitapta geçen konular hakkında düşünme ve soru sorma fırsatı verilmelidir. Kısacası interaktif kitap okuma, çocuğun konuşma yeteneği ve böylece zekâ düzeyi de artar.

Anne: Birlikte kitap okumak, demek ki çocuğumun zekâ gelişimine katkı sağlar. Güzel. Peki, başka hangi unsurlar, çocuğumun zekâsına faydalı olabilir?

Psikolog: Efendim, çocuğunuz yaşıtlarıyla birlikte olur, onlarla sık sık oynarsa bu da onun bilişsel kapasitesini artırır. Çünkü çocuklar, yetişkinlerden ziyade kendi aralarında olduklarında daha rahat konuşur. Kaldı ki ebeveynler her zaman çocuklarına o kadar zaman ve sabır ayıramaz. Halbuki çocuklar, birlikte olduklarında sıkılmadan saatlerce güzel vakit geçirebilir. Onun için ana okul, çocukların kendi yaşıtlarıyla oynayarak, vakit geçirebilecekleri uygun bir eğitim kurumudur. Çocukların bilişsel gelişimi yani zihinsel yapı, becerileri ve süreçlerindeki değişimleri araştıran Kaliforniya Üniversitesinde görevli John Protzko’nun yaptığı bir araştırmaya göre ana okula giden çocukların IQ’su dört puan daha yüksek çıkmaktadır. Konuşma becerisine ağırlık veren ana okullara giden çocukların IQ’su ise ortalama olarak yedi puan daha yüksek çıkmaktadır.

Anne: Enteresan, bunu bilmiyordum. Çocukların IQ’sunu yükselten başka yeni bilgilere sahip misiniz?

Psikolog: Efendim. Anne sütü de beynin gelişimine katkı sağlar. Brezilya’da 30 yıldan beri doğumlarından beri 3.500 kişi üzerinden yapılan bir araştırmaya göre en az on iki ay anne sütü alan çocukların IQ’su, anne sütü almayan çocuklara göre ortalama olarak dört puan daha yüksek çıkmıştır. Dolayısıyla anne sütü, genlerde mevcut olan zekânın gelişimine belirli derecede etki yapmaktadır.

Anne: Peki, çocuğumu başarılarından dolayı övmem de zekâsının gelişimine faydalı olur mu?

Psikolog: Çocuk ile anne ve baba münasebeti ne kadar sağlıklı ve kuvvetli olursa çocuğun hem sosyal, hem duygusal, hem de zihnî gelişimi ilerler. Çocuğunuzu, yapmış olduğu çalışmalarından dolayı övmeniz, direkt olarak belki zekâsını etkilemez ama öğrenme motivasyonuna katkı sağlamış olursunuz. Överken, dürüstçe ve âdilce çocuğunuzun sergilemesi gereken bir çalışmasına yönelik olmalı ve abartılı methetmelerden sakınmalısınız.

Anne: Anladım. Peki, çocuğumun zekâsını geliştirmek isterken nelere dikkat etmeliyim?

Psikolog: Bunu sordunuz iyi oldu. Bu konuda gayret gösterirken, hayal kırıklığına uğramanızı istemem. Elbette tavsiye ettiğim yöntemler, çocuğunuzun zekâ düzeyini belirli dereceye kadar artırabilir ama bu artışın da bir sınırı vardır. En optimal artış, ancak zekâ potansiyelinin sınırına kadar olabilir. Zekâ düzeyi, onun üstüne çıkamaz. Zekâ potansiyeli de genlerle birlikte C. Hak tarafından çocuklara verilmiş bir hazinedir. Zekâ dâhil sahip olduğumuz şahsî özelliklerimizin en az yüzde ellisi genler aracılığıyla bizlere verilmiştir. Onun için aynı ailenin her bir çocuğun karakteristik özellikleri birbirinden farklı olabileceği gibi zekâ potansiyelleri de birbirine benzemeyecektir. O halde belirli gayretten sonra çocuklarınızın şahsî özelliklerini ve zekâ seviyelerini olduğu gibi kabul edip bunu Allah’ın bir hikmeti olarak görmelisiniz.

Anne: Bunu açıkladığınız iyi oldu gerçekten. Kader noktasında elimiz kolumuz bağlıdır. Hakkımızda hayırlı olan neyse biz ona razı oluruz, inşallah. Her şey için teşekkürler. Müsaadenizle. Allahaısmarladık.

Psikolog: Müsaade Allah’tan. Güle Güle.

Prof. Dr. Ali SEYYAR