Çocuğumu Nasıl Disipline Edebilirim?

Psikolog: Size nasıl yardımcı olabilirim?

Anne: Benim çocuk sık sık öfkelenir. Çoğu zaman da yaramazlık yapar. Ben de bu durumda bu sinir edici alışkanlıklarından vazgeçmesi için kendisine bağırırım. Böylece onu disipline etmek istiyorum ama bir türlü başaramıyorum. Bu hususta bana yardımcı olabilir misiniz?

Psikolog: Disiplin, çocuklara doğru davranış kazandırabilmenin bir yöntemidir. Bu sayede çocuklar, görevlerini layıkıyla yerine getirebilmenin sınırlarını öğrenir. Anne-babanın da aslî vazifesi, çocuklarına bu sınırları öğretmek ve zamanla öz-disiplinini edinmelerine yardımcı olmaktır. Ancak, disiplinin çocuğa bağırmakla elde edilemeyeceğini sizler de herhalde anlamış olmalısınız.

Anne: Ama ne yapsaydım? Koymuş olduğum kurallara uymasını bilmiyor benim çocuk. Ben de bu durumda haliyle kızıyorum ve sesimi yükseltiyorum. Ama haklısınız bu da bir fayda sağlamıyor.

Psikolog: Sizi anlıyorum. Kuralların koyulması önemli. Aksi takdirde çocuğunuz güvensiz ve yolunu kaybetmiş hissedebilir. Ancak evinizde çok sıkı kurallar uygulamak istediğinizde de bu sefer çocuğunuz sıkılabilir ve özsaygısını yitirebilir. Böyle durumlarda da çocuklar, bazen kendilerine has bir tavırla tepki gösterebilir ve hatta isyan edebilir. Onun için sizler kuralları belirlerken, sınırları koyarken, çocuğunuzun mizacına uygun bir disiplin yöntemi bulmalısınız.

Anne: Anladım. Ama bu nasıl olacak?

Psikolog: Kurallarınız, genel ahlâk kurallarına uymalı ve çocuğunuz için anlamlı ve mantıklı olmalıdır. Çocuğunuz bu kuralları kabullenmesinden sonra bunların her ortamda uygulanabilmesi için, sizlerin kararlı tavrınız önemlidir. Anne-babanın kararsızlığını gören hemen her çocuk, kuralların esnekleştirilmesi için çaba gösterir. Çocuğunuza bu kuralların duruma göre değişmediğini ve her durumda uyulması gerektiğini göstermeniz gerekmektedir.

Anne: Çok güzel söylüyorsunuz da, bunu gerçek hayatta nasıl tatbik edebilirim? Bana somut çözüm önerileri söyleyemez misiniz?

Psikolog: Çocuk eğitiminde disiplinin asıl hedefi, çocuğa aile değerleri ekseninde belli faydalı alışkanlıklar kazandırmaktır, onu kendisi ve çevresi ile uyum içinde yaşamaya hazır hâle getirmektir. Bu bağlamda uygulamada çocuğunuzun bağırmak ve öfkelenmek gibi uygunsuz davranışlarını hemen sonlandırılmasını amaçlayan 1-2-3-Yöntemi olarak ifade edilen bir yaklaşım var. Bunu uygulayabilmeniz için, sizler ilk önce sakin bir ortamda çocuğunuza ayan beyan bir şekilde bundan böyle bazı davranışlarını asla kabul edemeyeceğinizi açıklamanız lazım. Tolere edemeyeceğiniz bazı davranışları yapması halinde sizler üçe kadar sayıyorsunuz ve bu süreçte kendisinden uygun görmediğiniz davranışı sonlandırmasını istiyorsunuz. Bu kesin kararın tartışılmasına müsaade etmeyiniz. Böylece hem otoritenizi ortaya koymuş olursunuz, hem de çocuğunuza üçe kadar saymak suretiyle ona uyarıda bulunmuş oluyorsunuz. Bu uyarı, davranışını düzeltmeye veya sonlandırmaya yönelik olduğunu çocuğunuz iyi idrak etmelidir.

Anne: Peki, üçe kadar saydığım halde yine de davranışından vazgeçmezse o zaman ne yapmalıyım?

Psikolog: Söylemeye unutmuşum. Bu kuralı uygulamadan önce yine çocuğunuza sakin ve ciddî bir yaklaşımla 1-2-3-Yöntemine riayet etmediğinde bunun sonuçlarına katlanacağını açıkça söylemeniz gerekmektedir. Mesela çocuğunuz öfkeli bir şekilde odasının kapısını duvara mı çarpıyor, bu durumda siz sakin ve bariz bir üslup ile bunu yapmamasını söyleyiniz ve üçe kadar saymak suretiyle ona bunu bırakması için şans tanıyınız. Üçe kadar saydığınız halde halen bu eylemi bırakmadıysa mutlaka tutarlı ve kararlı bir şekilde daha önceden kendisine söylediğiniz cezayı uygulamalısınız.

Anne: Anladım. Peki, ne gibi cezalar devreye koyabilirim?

Psikolog: Böyle bir durumda müdahale edersiniz ve mesela daha önceden kendisine söylendiği gibi yaptıklarını gözden geçirmesi ve düşünmesi için, başka bir odaya gitmesini söylersiniz. O odada birkaç dakika yalnız başına kalması gerekmektedir. Bu bir nevi geçici bir süre için sosyal hayattan tecrit etme yöntemidir.

Anne: Kaç dakika o odada yalnız başına kalsın?

Psikolog: Her bir yaş için bir dakika yeterlidir. Yani çocuğunuz 10 yaşında ise uygun görülen tecrit odasına 10 dakika kalsın. Daha sonra başka bir cezaya maruz kalma endişesi yaşamadan aile hayatına geri dönebilmelidir.

Anne: Peki bunun yerine çocuğuma daha uygun ve daha etkili başka cezalandırma yöntemleri de var mıdır?

Psikolog: Tabiî ki de vardır. Ancak çocuğunuz için hangi cezalandırma yönteminin daha uygun olduğunu ancak siz karar verebilirsiniz. Ancak cezalar, çocuğunuzun yaşına uygun ve âdil olmalıdır. Gerekirse şu cezalara da müracaat edebilirsiniz: Mesela sevdiği bazı televizyon programlarını seyretmede bazı sınırlamalar koyabilirsiniz, eğer varsa cep telefonuna belirli bir süre için el koyabilirsiniz, bilgisayarda oyun oynamasını yasaklayabilirsiniz, bazı ev işlerini yapmasını sağlayabilirsiniz.

Anne: Anladım. 1-2-3-Yöntemini uygularken nelere dikkat etmeliyim?

Psikolog: Bu yöntemi uygularken, kararlı olunuz ve daha önce ilan ettiğiniz cezayı uygulamada taviz vermeyeceğinizi çocuğunuz iyi anlamalıdır. Yöntemi uygulama aşamasında çocuğunuzla lüzumsuz yere tartışmaya girmeyiniz ve sadece yeteri kadar izahatta bulununuz. Yoksa otoritenizi kaybedersiniz. Uygulama esnasında çocuğunuza asla bağırmayınız, her halükârda soğukkanlı olmaya gayret gösteriniz ve sükûnetinizi bozmayınız. Ceza tatbik edildikten sonra çocuğunuzla yeniden normal, sağlıklı ve samimî münasebete geçiniz. Ceza almasına rağmen çocuğunuz merhametinizi ve sevginizi hissetmelidir. Bu manevî iklim sayesinde çocuğunuzun motive olmasına yardımcı olunuz. Çocuğunuz, kötü davranışlarda cezayı nasıl hak ediyorsa, iyi davranışlar veya başarılar karşısında da ödül almayı hak ettiğini bilmelidir. Dolayısıyla davranışlarındaki düzelme sürecini daha da etkin hâle getirmek istiyorsanız en küçük başarılarda çocuğunuzu mutlaka övünüz ve ödüllendiriniz. Göreceksiniz bu süreçte ceza oranı zamanla iyice azalacak ve ödüllendirme fırsatları inşallah daha artacaktır.

Anne: İnşallah. Umarım bu 1-2-3-Yöntemini başarılı bir şekilde uygulayabilirim. O zaman üç rakamına varmadan yaptıklarından vaz geçmesi halinde de çocuğumu ödüllendireyim. Ne dersiniz?

Psikolog: Neden olmasın. Belki bu yaklaşım da epey etkili olur. Sizlere muvaffakiyetler dilerim.

Anne: Çok teşekkür ederim.

Prof. Dr. Ali SEYYAR