Darbeler 1: Terimler ve kavramlar

Yakın gelecekte bir darbe girişimi olacak mı? Tarihi incelediğimizde Türkiye’ye yönelik yakın dönem gelecekte bir darbe ya da müdahale denemesi olacağına kesin gözüyle bakılmalıdır. Toplumumuzun hain darbelere karşı sakin ama hazır olması darbeciler için caydırıcı olacaktır. Geleceğe hazırlanmak için de geçmişteki darbeleri incelememiz ve dersler çıkarmamız gerekir. Bu yazı dizisinde de bunu yapacağız.

Darbelerden bahsederken ortak bir dil kullanmalıyız. İhtilal, müdahale, putsch, coup d’etat, saray darbesi, devrim, inkılap, rejim değişimi, eksen kayması, bölünme, dağılma gibi terimlere ne anlamlar yüklüyoruz?

İhtilaldarbe sözcüğünün eski kullanılışıdır. Sonuca odaklıdır. Hangi yöntemle olduğuna bakmaksızın yönetimin bir anda değiştirilmesine işaret eder.

Devrimya da inkılap ihtilalin özel bir durumu olarak toplumun büyük çapta bu ihtilale katılımını kast etmektedir. Halkın yönetime karşı sokağa döküldüğü, ardından toplumun büyük değişimler geçirdiği uzun bir süreçtir. Burada darbeden devrimi kast etmiyoruz. Ancak darbelerde devrim süreçleri de yer yer taktik olarak kullanılmaktadır. Örneğin 27 Mayıs’ta, Pinochet darbesinde, Yeşil Devrim’de ve Gezi Olayları gibi girişimlerde amaç hükümetin devrilmesi olacak şekilde Batıcı burjuvazi katmanının sokağa inmesi, halk devrimi olarak değil bir araç olarak darbe amaçlı kullanılmıştır.

Almanca putschve Fransızca coup d’etatterimleri İngilizce’de, dolayısıyla uluslararası iletişimde yaygın olarak görülür. Bunlar daha çok devletin içinde sınırlı güç ve sosyal destekle olan zorlama yönetim değişikliğidir. Putsch daha dar çerçeve içerir ve coup terimi yerine sonuçtan ziyade eyleme odaklıdır. Bu nedenle Batılı propaganda kanalları 15 Temmuz için bu terimi tercih ettiler.

Saray darbesi, darbenin özel bir türü olarak yöneticinin ailesinden ya da güvendiği yakın arkadaşından, hükümet içi bir odaktan katılımın olduğu, hatta planlayıcısı olduğu darbe veya darbe girişimidir.

Osmanlı’daki darbelerin bir bölümü, Kennedy suikastında Johnson rol aldı savı, Malenko-Kruşçev-Brejnev Sovyet politbüro değişiklikleri, Muhammed bin Selman’ın amcasının yerini alması, Türk siyasi geçmişinde “diri diri gömme” adı verilen cumhurbaşkanı tarafından seçilen başbakanın partiyi ele geçirip onu muhalefetle anlaşarak devreden çıkarma çabası, saray darbeleri ve girişimleri örnekleridir.

Rejim değişimisadece yönetici ve yakın ekibinin değil, bütün partisinin ve yönetim sisteminin, anayasanın ya da devlet ideolojisinin değişmesi durumudur.

Günümüzde İngilizce’den tercümesiyle yaygın kullanılan ‘eksen kayması’ terimiyse devletin uluslararası ittifaklarında değişim olmasıdır ve darbeyi gerektirmese de yabancı müttefikler açısından kontrolden çıktığı için bir darbe, hatta bir devrimdir.

Darbeler çoğu kez aynı zamanda dış müdahalelerdir. Yabancı devletler veya örgütler ülkenin güç odaklarına sızarak onları darbeye yöneltir. Ancak bu bir işgale denk olduğundan ve toplumlar asla dış müdahaleleri kabullenmediklerinden, yabancılarca yapılan darbenin arkasındaki güçler de yerli unsurları da darbenin dış dinamiklerle olduğunu inkar ederler. Türkiye’deki durum da böyledir.

Gelişen Olaylara İslami Bakışın Adresi