Hinduizm’deki kast sistemi nedir?

Hindularca uygulanan, dini mensupları katı hiyerarşik gruplara ayıran bir sistem olarak bilinen kast sistem ya da Varnashramadharma olarak adlandırabiliriz. Söz konusu Dharma (moral) en üst seviyesinde Brahminler olup sırayla Kşatriyalar, Vaişyalar, Şudralar ve kastdışı (dalitler) diye farklı gruplara ayrılmakta. Karşılaştırmalı din araştırmalarına baktığımızda, Varnashrama Dharma, dinlerin normal olarak ortaya koyduğu sosyal vizyon ve misyondan açıkça yoksun olduğu için Hinduizmin en belirgin özelliği olabilmekte.

Erken dönem Hinduizm, tüm inananları hiyerarşik dört sınıfa bölünerek üst kadronun en çok keyif aldığı, düşük sınıfların baskı gördüğü ve hatta kurtuluşunun bile engellendiği Varnashrama Dharma fikriyle boğulurken orta dönem Hinduizm, Bhakti (takva) hareketin radikal reformlarından dolayı söz konusu Dharma’nın toplumundaki etkisini azaltabilmiştir. Ingilizlerin Hint yarımadasın istilası ve kurtuluş dönemlerde kast sistem yasaldışı olarak nitlendirilse bile günümüzde de bazı Hindu toplumda uygulanmaktadır. Ancak aşırı Hindutvayı benimseyen başbakan Modi’nin iktidarı söz konusu Dharma’yı yeniden yasalaştırma yönünde çabaları göstermektedir.

Varna kelimesi, tür, düzen, renk veya sınıf anlamına gelir ve insanları sınıflara ayırmak için bir çerçeveydi ve eski Hindu metinlerindeki sık sık bahsedilen Varnashramadharma’ya göre sosyal yükümlükleri, sınıfa göre ayırıyordu. En üstteki Brahminler dini oteritesine sahip olup rahiplik ve dini eğitimleri yürütmekle görevlendirmektedir. İkinci seviyedeki Kshatriyalar hükümdarlar, yöneticiler ve savaşçılar olarak çalışırken Vaishyalar zanaatkârlar, tüccarlar ve esnaflar olması bekleniyor. Dördünçü kast Şudralar çiftçiler dâhil diğer üç sınıfların hizmetkâr niteliğinde olup söz konusu Dharma ve kuralları uymayanlar dokunulmazlar olarak en alt seviyesine indirilecektir.

Bu sınıflandırmasının ölçek olarak doğum olmasından ötürü kastlar arası evlilik yasaklanırken sınıflar arasına riayet edecek davranışlar da ilginçtir. Üst sınıflar kullandığı su kuyusu altı kastlar tarafından kullanılma yasağı ve üst sınıfların önünde kadınlar da dâhil dokunulmazlar göğüsleri açık bırakma zorunluğu bunlardan bazılardır. Yaygın olarak Hindu hukuku üzerine en önemli ve yetkili kitap olarak kabul edilen ve Mesih’in doğmasından en az 1000 yıl öncesine dayanan Manusmriti, toplumun düzeninin ve düzenliliğinin temeli olarak kast sistemini kabul eder ve haklı çıkarmaktadır.

Hiyerarşinin tepesinde olan Brahminler, Tanrı Brahma’nın kafasından geldiğine inanırlar. İkinci seviyesinde bulunan savaşçılar ya yöneticiler olan Kshatriyalar Onun kollarından geldiği söylenirken Üçüncü kısmı Vaişyalar Onun uyluklarından yaratıldığına inanılır. Tüm basit işleri yapan Şudralar Brahma’nın ayaklarından geldiğini iddia edilmektedir. Ana kastlar ayrıca, her biri kendi özel mesleğine göre yaklaşık 3.000 kast ve 25.000 alt kast olarak ayrılıyor.

Bu Varashrmadharma’yı isyan edenleri Dalitler veya dokunulmazlar olarak en aşağı seviyesine indirlecektir. Günümüzde Hindistan’da Dalitler, planlanmış Kast toplulukları olarak özel statüsüne sahip olup tarihte baskıya maruz kaldığı gerekçesiyle birçok avantajlar tanımlamaktadır. Hindistan’ın 2011 Nüfus Sayımına göre ülke nüfusunun yüzde 16,6’sını oluşturmaktadır. Dalit kelimesi bazen Hindistan’ın ezilen halklarının tamamına atıfta bulunmak için de kullanılır ve seçimlerinde partilerin kazanmasında büyük ölçüde etkileyebilecek gruptur.

Eskiçağ Hindistan’daki kast sisteminin kökenine dair ideolojik faktörlere veya sosyo-ekonomik faktörlere odaklanan en az iki bakış açısı vardır. İlkokul, kast sistemini yönlendirdiği iddia edilen ideolojik faktörlere odaklanıyor ve kastın dört varnadan kaynaklandığını savunuyor. Bu okul, teorisini öncelikle Manusmriti antik hukuk kitabına atıfta bulunarak haklı çıkarır ve ekonomik, politik veya tarihi kanıtları göz ardı eder. İkinci düşünce okulu sosyoekonomik faktörlere odaklanır ve bu faktörlerin kast sistemini yönlendirdiğini iddia eder. Kastın Hindistan’ın ekonomik, politik ve maddi tarihine dayandığına inanıyor. İlkokul, dini antropolojiye odaklayıp tarihsel kanıtları ikincil veya onun türevi olarak göz ardı ederken İkinci okul sosyolojik kanıtlara odaklayıp tarihsel koşulları anlamaya çalışmaktadır.

Bağımsız Hindistan anayasası, kast temelinde ayrımcılığı yasakladı ve tarihsel adaletsizlikleri düzeltmek ve geleneksel olarak dezavantajlılara eşit bir oyun alanı sağlamak amacıyla yetkililer, hükümet işlerinde ve eğitim kurumlarında seçilmiş kastlar ve kabileler için 1950’de kotalara ayrılmıştır. Son yıllarda, laik eğitimin yayılması ve artan kentleşmeyle birlikte, kastın etkisi, özellikle farklı kastların yan yana yaşadığı ve kastlar arası evliliklerin daha yaygın olduğu şehirlerde bir şekilde azalmıştır. Bazı güney eyaletlerinde ve kuzeydeki Bihar eyaletinde, birçok insan sosyal reform hareketlerinden sonra tek bir isim kullanmaya başladı. Değişikliklere rağmen, kast kimlikleri hala güçlü ve soyadları neredeyse her zaman bir kişinin hangi kasta ait olduğunun göstergesi olmaya devam etmektedir.