İYİLİK

GİRİŞ

Tefsir yazılarımıza, Bakara Suresinin 177.ayetini izah etmekle devam edeceğiz. Bu ayet, iyilik kavramını açıklamaktadır. Dolayısıyla önce iyilik kavramının tanımını yapacağız, ardından bu ayetin metin ve mealine yer vereceğiz. Ondan sonra da ayeti kısaca izah etmeye çalışacağız.

İYİLİK KAVRAMI

İyilik kelimesi, Arapçada daha çok “birr” kelimesi ile ifade edilmektedir. “Birr”,  “Berre-yebirru” fiilinden türemiş bir isim olan “birr”, kelime olarak her çeşit iyilik, hayır, bağış, adil davranmak, güzellik, samimi ibadet, anne babaya iyilik, ihsan, lütuf, takva, sıdk, güzel geçinmek, doğruluk ve benzeri anlamları ifade etmektedir.[1]

Kur’an-ı Kerim’in çeşitli ayetlerinde “ihsan”, amel-i salih”, “maruf”, “takva” ve benzeri kelimeler de iyilik anlamında kullanılmaktadır. İyilik kavramı çok geniş bir konuyu kapsamakta ve pek çok ayette dile getirilmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi burada, sadece bu ayetlerden biri üzerinde duracağız.

AYET METİN VE MEALİ

لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَـكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُواْ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاء والضَّرَّاء وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَـئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَـئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ

“İyilik, sadece yüzlerinizi doğuya ve batıya çevirmeniz değildir. Gerçek iyilik, insanların Allah’a, ahiret gününe, meleklere, Kitaba ve peygamberlere iman etmeleri, mala olan sevgilerine rağmen, onu yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışa, dilenenlere ve kölelere vermeleri, namazı dosdoğru kılmaları, zekâtı vermeleri ve sözleşme yaptıklarında sözlerine sadık kalmaları, sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabretmeleridir. İşte böyle davrananlar, doğru olanlar ve gerçek anlamda Allah’tan korkanlardır.”[2]

Bu ayette iyilik kavramı çok yönlü olarak veciz bir şekilde dile getirilmektedir. Yüce Allah’ın bu ayette haber verdiği gibi iyilik şu maddeler halinde dile getirilmektedir:

1 – İyilik, sadece namaz kılarak yüzümüzü sağa sola çevirmek değildir. Gerçek anlamda iyilik, insanların Allah’a, ahiret gününe, meleklere, Kitaba ve peygamberlere iman etmeleri, bununla beraber gönül hoşluğu ile imkânları nispetinde mallarıyla fakir, yoksul, yetim ve yakınlara yardımcı olmaktır.

2 – İyilik, namazı dosdoğru kılmak, zekâtı vermek ve yapılan sözleşmelere sadık kalmaktır.

3 – İyilik, her durumda sabrı elden bırakmamaktır.

Yüce Allah, ancak böyle davrananların yolunun doğru olduğunu ve ancak onların gerçek anlamda Allah’tan korktuklarını haber vermektedir.

YORUM

Kur’an-ı Kerim’de bazı ayetler çok kısa ve özet olarak bir konudan bahsetmektedir. Aynı konu, başka bazı ayetlerde daha teferruatlı anlatılmaktadır. Konuyu geniş anlatan ayetler, konuyu kısa bir şekilde anlatan ayetlerin tefsiri olarak değerlendirilmektedir. Buna Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri denmektedir.  Burada izah ettiğimiz ayet, kısaca iyilikten bahseden aşağıdaki ayetin tefsiri durumundadır.

لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ

“Sevdiğiniz şeylerden infak etmedikçe/Allah rızası için harcamadıkça, iyiliğe ulaşamayacaksınız. Her ne harcarsanız, Muhakkak ki Allah onu bilir.”[3]

Hz. Muhammed (sav.) de çeşitli hadislerde iyiliği dile getirerek izah etmiştir. Konu ile ilgili bazı hadislerin manası şöyledir:

“Birr/iyilik, ahlakın güzelliğidir. İsm/şer ve günah ise, kalbinde gıcıklık yapan ve başkalarının muttali olmalarından hoşlanmadığın şeydir.”[4]

“Birr/iyilik, nefsin mutmain olduğu, ism/şer ve günah ise, kalbi tırmalayan şeydir.”[5]

SONUÇ

Genel anlamda dinimizi Allah’ın kelamı olan Kur’an-ı Kerim ve onun açıklaması durumunda olan sünnetten öğrenmeye çalışmamız gerekir. Kur’an-ı Kerim’in bize anlattığı güzel ahlak, her konuda iyiliğe riayet etmemizin gerektiğini haber vermektedir. İyiliği de Kur’an ve sünnet çerçevesinde değerlendirip anlamaya, yaşamaya ve anlatmaya çalışmamız gerekmektedir.

Herkese selam, saygı ve hürmetlerimi sunuyorum.

Prof. Dr. Nurettin Turgay

Anahtar Kelimeler: İyilik, Kur’an, tefsir, insan.

[1] Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî, “berre”, Kitâbu’l-‘Ayn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut tsz., s. 62 vd.; Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem İbn Manzûr, “berre”, Lisânu’l-Arab, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1994, IV, 51 vd.

[2] el-Bakara 2/177.

[3] Alu İmrân 3/92.

[4] Müslim, birr 14, 55; Tirmizî, zühd 52; Dârimî, rikâk 73.

[5] İbn Hanbel, IV, 227.