Karabağ’da İkinci Fırtına mı Kopuyor?

Rusya, ikinci Karabağ savaşından sonra Güney Kafkasya’da nasıl bir politika izlemelidir? Moskova’daki Carnegie Center’ın müdürü Dmitry Trenin, “Kafkasya Fırtınası” kitabında yayınladığı “Yeni bir fırtına mı bekleniyor?” başlıklı makalesinde bu soruyu yanıtlamaya çalışıyor. Makale kitabın özetidir. Makaleyi, virgülüne dokunulmadan birebir çevirerek siz okurlarımızla paylaşıyoruz:

“2020 sonbaharında patlak veren kırk dört günlük Karabağ savaşı, sadece katılımcıları Ermenistan ve Azerbaycan için bir dönüm noktası olmadı. Güney Kafkasya’daki siyasi-askeri güç dengesini değiştirdi, Türkiye’nin bölgesel bir güç olarak daha da yükselmesine katkıda bulundu, Rusya’nın Kafkasya’daki etkisinin gerçek sınırlarını, ABD ve AB ülkelerinin bu konudaki gerçek çıkarlarının derecesini belirledi. Sovyet sonrası alanın bir parçası. Azerbaycan’ın insansız hava araçları (İHA) aracılığıyla hava üstünlüğünü elde etmesi, savaşın sonucunu belirleyen ana faktörlerden sadece biri değil, aynı zamanda bu ölçekteki silahlı çatışmalarda dövüş sanatlarının gelişmesinin anahtarıydı.

Stratejik bir bakış açısından, dikkatli gözlemciler için Karabağ’daki savaş beklenmedik bir şey değildi. Ermeni-Azerbaycan ihtilafının 26 yıllık donma sonrası ne kadar hızlı ve güçlü bir şekilde yeniden başladığı düşünüldüğünde, Dağlık Karabağ’daki mevcut durum istikrarlı olarak kabul edilemez. Ve eğer öyleyse, sadece son savaştan ders almamalıyız.

Her şeyden önce, kaybedenleri şok eden ve onlarda derin yaralara neden olan silahlı çatışmanın sonuçlarının kazananları tam olarak tatmin etmediğini varsaymak gerekir. Ermeni Sıradağları’nın fırsatları yakın gelecekte görünmüyor ve Azerbaycan, Dağlık Karabağ’ın tamamı üzerindeki tam ve nihai kontrolünü yeniden kazanmaya çalışacak. Rusya da, Pukhov ve Makienko’nun ayrıntılı olarak yazdıkları gibi zor bir durumda. Bazı uluslararası analistler, Rus barış güçlerinin Karabağ’a konuşlandırılmasına ilişkin ateşkes anlaşmasını, askerleri artık üç ülkenin uluslararası kabul görmüş topraklarında konuşlandırılacak olan Moskova için bir zafer olarak değerlendirmekte acele ettiler:

Bu görüş sadece yüzeysel değil, aslında yanlıştır. Ermenistan, Abhazya ve Güney Osetya’daki Rus üsleriyle ilgili durumu bir kenara bırakırsak, Karabağ’daki Rus barış gücünün varlığının şartlılığına değinmek gerekir. Burada, Rus barış güçlerinin beş yıllık görev süresi, yani Karabağ Ermenilerinin elindeki toprakların Rus himayesi altındaki geçici statüsü, uzatılmasına izin veriyor

Bakü, müttefiki Ankara ile birlikte, bölgenin kontrolünün tamamen Azerbaycan’a geri verilmesi için Moskova’ya şimdiden baskı yapmaya çalışıyor.

Dolayısıyla bölgedeki mevcut statüko baştan istikrarsız. Rusya’nın, çatışma bölgesindeki durumu kontrol etmede arabulucu rolünü sürdürürken, müttefiki Ermenistan ile ortak Azerbaycan arasında uzun vadeli bir dengeyi korumaya yönelik önceki bahsi gerçekçi değil. 1994 Moskova’nın aracılık ettiği ateşkes, çeyrek asırdan fazla sürdü, ancak sonunda yeni bir savaşı engellemedi. Dağlık Karabağ harabeleri üzerine böyle bir şeyi yeniden inşa etmek anlamsızdır.

Şimdiye kadar, Rus liderliği taktik düzeyde nispeten başarılı. İkinci Karabağ savaşında çatışan taraflar arasındaki dengeyi koruyan Moskova, Ermenistan’ı müttefik, Azerbaycan’ı da ortak olarak tuttu; Kafkasya’daki Türk varlığının gerçeğini kabul ederek, Erivan ve Bakü arasındaki tek arabulucu olarak yüzünü kısmen tuttu; Rusya’nın çıkarlarına sadık olacak herhangi bir Ermenistan liderliğiyle çalışmaya hazır olduğunu ifade etti. Aynı zamanda Rusya, Dağlık Karabağ’ın statüsünü tartışmaktan ustaca kaçınıyor. Bütün bu unsurlar güzel, ancak ya şiddetli savaş sırasında çoktan oynanmış durumdalar ya da sadece zaman kazanma açısından önemlerini koruyorlar. Bu son bölümde vakit kaybetmemeye özen göstermelisiniz. Stratejik olarak Moskova, savaşan taraflar arasında ekonomik işbirliği projelerini teşvik etme, SSCB’nin çöküşünden sonra bölünmüş bölgenin iç bağlarını güçlendirme ve kuzey-güney-doğu-batı hatları boyunca diğer ulaşım iletişimlerini geliştirme yönünü belirledi. Rasyonel bir bakış açısından, bu doğru bir yaklaşımdır ve sürekli somut özel sonuçlar elde ederek geliştirmek mantıklıdır. Toplanan pozitifleri biriktirmek, bir noktada durumun dinamiklerini temelden değiştirebilir. Arap-İsrail çatışmasını aşmak ve “yeni bir Ortadoğu” inşa etmek için böyle bir şeyi pratikte kullanmaya çalıştılar. Bölge dışındakiler de dahil olmak üzere birçok aktörün çıkarlarının tehlikede olduğu Güney Kafkasya’da, Ortadoğu’dan söz edilmesi tesadüfi değildir.

Post-emperyal bir topluluk olarak Sovyet sonrası alanın derinleşen geri dönüşü olmayan parçalanmasının yanı sıra, Transkafkasya Rusya’dan giderek uzaklaşıyor ve bir parçası olma umuduyla yavaş yavaş Ortadoğu bölgesine yaklaşıyor. Erivanlı tanınmış siyaset bilimci Alexander İskandaryan bu konu hakkında şunları yazdı:

Karabağ’da ateşkesi sürdürme çabalarına ABD ve Fransa’nın zayıf katılımı semptomatiktir. Bu durumsal bir dikkat eksikliği değildir. Azerbaycan ve Ermenistan’da “aralarında” olup bitenleri giderek daha fazla etkileyen Amerika ve Avrupa değil, Türkiye, İran, İsrail’dir. Bu gerçek, Rus politikasına daha geniş Orta Doğu’daki Transkafkasya komşularına daha uygun yaklaşımlar arama konusunda rehberlik etmelidir.

İkinci Karabağ savaşı sonrasındaki koşullarda Rusya’nın genel olarak Transkafkasya bölgesinde, özelde ise Ermeni-Azerbaycan ihtilafında yeni bir hedefi olduğu söylenebilir. Ayrıca ulusal çıkarlarını korumak ve ilerletmek için uygun bir stratejiye ihtiyacı var.

Rusya ve AGİT Minsk Grubu’nun diğer eşbaşkanlarının Dağlık Karabağ sorununun çözümüne yönelik uzun vadeli çabaları kesin bir sonuca varıyor. Hükümetler arası düzeyde, yalnızca diplomasi yoluyla çatışmaya nihai bir çözüme ulaşmak henüz mümkün değil. Barışçıl yol, iki ülkenin geniş seçkinlerinin, genel olarak toplumların gerçek bir hareketini gerektirir ki bu, öngörülebilir gelecekte pratik olarak imkânsızdır. Soruna askeri bir çözüm var, ancak bu, Rus barış güçleriyle doğrudan karşı karşıya gelmeyi gerektiriyor. Bu ciddi bir engeldir, ancak sorunu yabancı askeri destekle kendi lehine çözmeye çalışacak bir parti için kesinlikle aşılmaz olarak kabul edilemez. Böyle Karabağ’daki birinci ve ikinci savaşlara kıyasla Rusya’nın riskleri artık çok arttı. Rus birlikleri zaten Azerbaycanlıların “Ermenileri” arasında duruyor. Bu gibi durumlarda Moskova kenara çekilemez ve oyunu dış baskı altında bırakmak büyük siyasi kayıplarıyla doludur.

Bu bağlamda, önümüzdeki beş yıl içinde Rusya’nın Ermeni-Azerbaycan istikametindeki stratejik hedefi, uygulanabilir olması muhtemel olmayan, karşılıklı olarak kabul edilebilir bir barış anlaşması temelinde Karabağ’da yerel barışı sağlamak değil, üçüncü bir anlaşmayı önlemek olabilir. Bölgede savaş. Böyle bir savaşın Rusya için 2020 ihtilafından çok daha olumsuz sonuçları olacaktır. Bu amaca, çatışan taraflar arasındaki ekonomik işbirliğinin yeniden başlatılmasına ilişkin hâlihazırda ana hatları çizilen çizgiyi, Ermenistan, Azerbaycan, Türkiye ve İran ile lojistik bağlantıların geliştirilmesi ile birleştirerek ulaşılabilir. Amaç sadece bu oyuncuları Güney Kafkasya’daki ilişkilerin yeniden kurulmasına dahil etmek değil, aynı zamanda Rusya’ya baskı yapmalarını engellemek olabilir.

Bu yaklaşım çerçevesinde Rusya’nın Ermenistan ile ilişkilerinin yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Rusya’nın buradaki politikasının amacı, Ermenistan ile müttefik-ortaklık ilişkilerini pragmatik bir temelde sürdürmektir.

Moskova, Erivan’ın içişlerine karışmayacağını, gelecekte bu ilkeye uyulması gerektiğini zaten gösterdi. Ermenistan’ın dış politikası ve ekonomik yönelimi Ermenilerin sorunudur, ancak bu açıdan Moskova’nın Erivan’a bu yöndeki herhangi bir kararın Ermenistan’la ilişkilerinde somut sonuçlar doğuracağını netleştirmesi gerekir.

Türkiye ile ilişkileri ilkesel olarak yakınlaşan Azerbaycan ile ilişkiler de yeniden değerlendirilmeyi ve netleşmeyi gerektiriyor. Moskova’nın amacı, Azerbaycan’ın bir Türk uydusuna dönüşmesini engellemek için Bakü ile dostane ortaklık, ekonomik, kültürel ve bilimsel bağları sürdürmek olabilir. Ancak Bakü’ye Moskova ile iyi ilişkilerin kendisi için ne kadar değerli olduğunu objektif olarak açıklamak mantıklıdır. Mevcut koşullarda Bakü’nün çok vektörlü dış politikası, Moskova ile Ankara arasındaki dengesi mümkün olan en üst düzeydedir.

İkinci Karabağ savaşından sonra, Rus stratejisi, Azerbaycan silahlı kuvvetlerinin başarılı bir taarruzunun hazırlanmasında ve uygulanmasında kilit rol oynayan Transkafkasya’da iddialı bir bölgesel güç olan NATO üyesi Türkiye’nin siyasi-askeri varlığını dikkate almalıdır. Karabağ’da. Moskova, Türk ordusunun Ağdam Ortak İzleme Merkezi’nin çalışmalarına katılımını kabul ederek bu mevcudiyeti zaten tanıdı. Aynı zamanda, Türkiye’nin Kafkasya’daki askeri-politik genişlemesinin Rusya’nın güvenliği için olumsuz sonuçları olacaktır. Gerekirse, Türkiye’nin diğer bölgelerdeki konumunun kırılganlığına işaret edilerek durdurulmalıdır.

Rusya-Türkiye ilişkileri, rekabet ve işbirliği unsurlarıyla birleştiğinde, Ankara’nın nüfuzu ve hırsları yalnızca Osmanlı İmparatorluğu’nda değil, Orta Asya’nın Türkçe konuşulan vilayetlerinde, ayrıca Rus Kuzey Kafkasya’da genişledikçe daha rekabetçi hale geliyor Kırım Abhazya ve diğer bölgelerde. Türkiye’nin Karabağ sorununa başarılı müdahalesi, etkisinin temelini önemli ölçüde genişletti. Türkiye’nin Azerbaycan ve Türkmenistan ile ittifak kurma çabaları Hazar Denizi’nde şimdiden yeni bir durum yaratıyor. Türkiye ile doğrudan karşı karşıya gelmek Rusya’nın çıkarına değildir, ancak kendine güveni altında geri çekilmesi kabul edilemez. Türk yönü, ortaklık ve yüzleşmenin diyalektik olarak bağlantılı olduğu özel bir stratejiyi hak ediyor.

Son olarak, askeri düzeyde dersler çıkarılmalıdır. Douglas Barry, Leonid Nersisyan ve Mark Casalet tarafından inandırıcı bir şekilde yazılan İkinci Karabağ Savaşı, askeri devrimin yerel askeri çatışmalar düzeyinde nasıl tezahür ettiğinin canlı bir örneği haline geldi. Rusya için Dağlık Karabağ, 1990’ların başında Sovyetler Birliği’nin çöküşündeki uzun bir silahlı çatışmalar zincirinin ilk halkasıydı. Rusya bir şekilde tüm bu çatışmalara en başından beri dâhil oldu. Bu nedenle Moskova, Kafkasya’daki son savaşın sonuçlarının Ukrayna liderliğinin Donbas’taki olası eylemler üzerindeki düşüncesi üzerindeki etkisini veya Abhazya ve Güney Osetya ile bağlantılı olarak Gürcistan üzerindeki etkisini görmezden gelemez.