LONDRA’DA HEYKELİ DİKİLEN AFRİKALI KİMDİR?

Londra’nın merkezindeki tarihi Trafalgar Meydanı’nda yeni bir heykel açıldı.

Ama bu sefer, bir savaş kahramanı ya da İngiliz kralı değil, Afrika halkları arasında işbirliğini ve kardeşliği savunan ve İngiliz sömürge yönetimine karşı savaşan Malavi Baptist bir rahip olan John Chilimboy’un devasa bir heykeli.

Böylece Arapça antilop anlamına gelen Antelope isimli heykel, meydandaki dünyaca ünlü “dördüncü kaide” üzerine yerleştirilen en son sanat eseri olacak.

2003  yılından bu yana, her iki yılda bir kaide üzerine yeni bir sanat eseri yerleştirildi. İlk başta, dördüncü kaide Kral IV. William’ın bir heykelini taşıması gerekiyordu. Ancak bu projeyi uygulamak için yeterli fon bulunmaması nedeniyle bu kaidenin üzeri boş kaldı. Bugün ise özel bir komite tarafından ve popüler istişareler sonrasında seçilen modern sanat eserlerini sergiliyor.

Beş metre yüksekliğindeki Chilimboy heykeli, aynı zamanda Trafalgar Meydanı’na yerleştirilen ilk Afrikalı figür özelliğini taşımakta.

Bronz heykel, güney Malavi’deki Mbumbi köyünde yer alan kilisesinin önünde İngiliz Hıristiyan misyoner John Chorley ile birlikte duran Chilimboy’un 1914 tarihli bir fotoğrafından esinlenmiştir.

Bu resimde Chilimboy, Afrikalıların beyazların önünde şapka takmasını yasaklayan sömürge kurallarına aykırı olarak geniş kenarlı bir şapka takıyor.

Fotoğrafta ikisi yan yana dururken, heykeli yapan sanatçı, Chilimboy’un halkın dikkatini çekmesini sağlayacak bir değişiklik yaptı.

Malavi doğumlu sanatçı Samson Kambalu, ilgili sanat eserini Chilimboy’u Chorley’ninkinden çok daha büyük yapmak için buna göre tasarladı. Ve onun heykeli Chorley’ninkini gölgede bırakarak yüksekte duracaktı.

Londra Belediye Başkanı’nın web sitesindeki açıklamasında geldiği üzere, ” Sanatçı, ölçek oranlarını arttırılması yoluyla, Chilimboy’u ve tarihini yüceltmiş oluyor. Aynı zamanda Britanya İmparatorluğu’nun Afrika ve ötesindeki tarihinde yeterince temsil edilmeyen insanları da vurguluyor.”

Anıt Londra’da belirgin bir şekilde yerleştirilmiş olmasına rağmen, Chilimboy birçok kişi için bilinmeyen bir figür olmaya devam ediyor.

İngiltere’deki Oxford Üniversitesi Güzel Sanatlar Okulu’nda doçent olan sanatçı Campalo, “Muhtemelen burada şu anda Chilimboy’un kim olduğunu bilmeyen birçok insan vardır. Nitekim heykelin yapılmasının arkasında yatan neden de tam olarak budur” diyor.

Chilimboy, 20. yüzyılda sömürgeciliğin baskısına karşı savaşan ilk Afrikalılardan biri olarak kabul edilir. Nitekim 1915’te Malavi’de (eski adıyla Nyasaland) İngilizlere karşı çıkan bir ayaklanmaya öncülük etmişti.

Ayaklanma uzun sürmese de, Afrika kıtasında ve ötesinde yankılandı.

Chilimboy, Jamaikalı siyasi aktivist Marcus Garvey ve Güney Afrika’daki Afrika Ulusal Kongresi’nin kurucu başkanı John Langalipalle Dube gibi kurtuluş figürü haline gelmiş bazı şahsiyetlerden etkilendi.

Chilimboy, 1870’lerde doğdu ve Malavi, Chiradzulu Bölgesi’nde büyüdü.

Dört erkek kardeşten biriydi, babası Yao halkından, annesi ise Manganga’dandı.

Chiradzulu’da büyüdüğü için, kaşif David Livingstone’un izinden Malavi’ye giden İskoç misyonerlerden büyük ölçüde etkilendi.

Orada ilk kez “Afrika Afrikalılar içindir” sloganını kullanması ve yaymasıyla ünlenen Joseph Bud adında radikal bir misyonerle tanıştı.

Chilimboy, Bud’un ilk öğrencilerinden biri oldu ve ikisi Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti. Öte yandan Chilimboy, Virginia’da ilahiyat fakültesinde okudu.

Amerika Birleşik Devletleri’nde geçirdiği süre boyunca Chilimboy, Amerikan İç Savaşı’nı ve köleliğin kaldırılmasını izleyen ve Yeniden Yapılanma Dönemi olarak bilinen ilgili dönemde Afrika kökenli Amerikalıların acılarına tanık oldu.

Birkaç yıl sonra, ülkesinde gördüğü sömürge adaletsizlikleriyle savaşmak için Amerika Birleşik Devletleri’nden ayrıldı.

Malavi’ye döndüğünde Chilimboy, rahip olarak atandıktan sonra Chiradzulu’da bir misyonerlik merkezi kurdu. Bir kilise ve birkaç okul inşa etti. Bununla birlikte ABD’den gelen mali yardımla da pamuk, çay ve kahve bitkileri dikti.

Chilimboy geri döndüğünde, Malavili çiftçileri topraklarından uzaklaştıran ve yeni yasalarla da desteklenen İngiliz yönetimine karşı artan bir direnişle karşılaştı. Nitekim bu insanların birçoğu korkunç koşullar altında beyaz çiftliklerde çalışmaya zorlanmıştı.

Chilimboy, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından sömürgeci yöneticilerden başka şikayetler de almıştı. Nitekim Malavi askerlerini, günümüzde Tanzanya ülkesi olarak bilinen Alman ordusuna karşı savaşa katılmaya zorladılar.

Chilimboy, öfkesini dile getirdiği sırada ülkenin tek gazetesine bir mektup yazdı. Nitekim bundan kısa bir süre sonra Ocak 1915’te başlayan isyanı da böylece planlamaya başladığına inanılıyor.

Ancak ne var ki, Chilimboy’un beyaz yerleşimcilere karşı hücum başlatma girişimleri hızla engellendi. İngiliz kuvvetleri de isyan çıkar çıkmaz savaşmaya hazırlandı.

İsyan çok az can kaybıyla sonuçlandı ve İngiliz ordusu Chilamboy ile destekçilerine bir ödül teklif etti.

Birkaç gün sonra, şimdi Mozambik olan sınırı geçmeye çalışırken Afrikalı askerler onu vurarak öldürdü.

Ayaklanması başarısız olmasına rağmen, tarihçiler Chilimboy’un girişiminin Afrika kurtuluş hareketlerinin ilk kademesi olduğunu söylüyorlar.

Bugün, Chilambwe’nin mirası Malavi’nin her yerinde görülebilir. İsmi çeşitli şekillerde verilirken, resmi ülkenin para birimi olan kwacha’ya ve posta pullarına basılmıştır.

John Chilimboy Günü, her yıl 15 Ocak’ta kutlanır.

Ancak tarihçiler, önemi hakkında devam eden bir tartışma olduğunu söylüyorlar.

Bir Malavi tarihçisi olan Moti Michael Foya, “Her yıl Chilimbwe Günü’nde gazeteler ve dijital yayınlar onun mirasını tartışan makaleler yayınlıyor” diyor.

Foya sözlerine şöyle devam ediyor: “Çoğu kişi onun Malavi tarihi için büyük önem taşıdığı konusunda hemfikir olsa da, bazıları ise gerçekleştirdiği ayaklanmanın dönemi açısından erken olduğunu söylüyor. Ancak Bay Kambalu’nun heykeli bu konuşmayı yeniden alevlendirecektir ve böylece onun tarihine ilginin yeniden arttığını da görebileceğiz.”

Campalo da aynı fikirde olduğunu ve heykelin “Sömürge geçmişini yeniden değerlendiren Britanya’da bir diyalog başlatacağını umduğunu” söylüyor. Buna göre toplum halihazırda bu gerçeği araştırma ve tanıma sürecinde iken, heykel tam da bu esnada imparatorluğun unutulmuş olan tarihine ışık tutacak niteliktedir.