Sadaka Gizli mi Verilmeli Açık mı?

Yüce Rabbimiz Bakara suresinin 271’inci ayetinde şöyle buyurmuştur:

إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِيَ وَإِنْ تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (271)

“Sadakaları açıkça verirseniz o ne iyi; fakat gizleyip de fakirlere verirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır. O, günahlarınızdan bir kısmını bağışlar. Allah, yapmakta olduklarınızdan haberi olandır.”

Sadaka: Sıdk ve ihlas ile Allah rızası için fakirlere yapılan yardım, verile para vs. dir.

Bu konuda birbirleriyle karıştırılan üç kavram var. Bunlar hibe, hediye ve sadaka kavramlarıdır. Mecelle’nin hibe bölümünde bu üç kavram tarif edilmiştir. Konu ile ilgili izaha geçmeden önce söz konusu kavramları tariflerini kaydetmek istiyoruz:

“Hibe; bila ıvaz bir malı âhara temlikdir.” (Mecelle, madde: 833) Yani hibe, bir malı karşılıksız olarak bir başkasına vermek, onun mülkiyetine geçirmektir. Hibede icap ve kabul şarttır. Hibe ve sadakada şart değildir.

Hediye; bir kimseye ikramen götürülen veya gönderilen, ya da verilen maldır. (Madde: 834)

Sadaka ise sevap için, sırf Allah’ın rızasını kazanmak için verilen maldır. (Madde: 835)

Görüldüğü gibi sadaka sevap kazanmak için verilir. Hdiye ise ikram için verilir.

Bir de sadaka fakirlere verilir, hibe ve hediye vermek için verilen kimsenin fakir olması şart değildir.

Allah’ın emirlerine karşı kulun sadakatini gösterdiği için verilen bağışa sadaka denilmiştir. Sadaka zekâtı da içerisine alan geniş kapsamlı bir kelimedir. Sadaka Kur’an’ı Kerim’de nafile olarak verilen yardım manasına geldiği gibi, zekât manasına da gelmektedir. Nitekim Tevbe suresinin 60’ncı ayetinde zekâtın verileceği yerler belirtilirken:    إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ    sadaka lafzı kullanılmıştır.

Fakat zekât denilince, genel olarak verilmesi farz olan ibadet kastedilir.

Sadaka lafzı ile ise nafile olup isteğe bağlı ibadet kastedilir.

Açıktan Verilmesi mi Gizli Verilmesi mi Daha Sevap

Önce konu ile ilgili temel prensipleri koyalım, sonra hangisinin daha sevap olduğu üzerinde dururuz. Birinci temel prensip şu:

Gizli de versek, açık da versek Allah bilir.

Bir şeyin gizli ve açık olması bize göredir. Allah’a göre gizli açık diye bir şey söz konusu değildir, O her şeyi açık seçik bilir.

وَإِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَى

“Sen sözü açığa vursan da, gizlesen de Allah için birdir. Çünkü O, gizliyi de bilir, ondan daha gizli olanı da.” (Taha, 7)

وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

“Sözünüzü ister gizli söyleyin, ister açık, Allah’a göre fark etmez. O, sadece sözlerinizi değil, kalplerinizdeki düşünce ve niyetlerinizi de bilir.” (Mülk, 13)

اِنْ تُبْدُوا شَيْپًا اَوْ تُخْفُوهُ فَاِنَّ اللّٰهَ كَانَ بِكُلِّ شَیْءٍ عَلٖيمًا

“Siz bir şeyi açığa vursanız da gizleseniz de, biliniz ki Allah her şeyi hakkıyla bilendir.” (Ahzab, 54)

وَيَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ

“Allah gizlediğiniz/gizlice yaptığınız şeyleri de açığa vurduğunuz/açımça yaptığınız şeyleri de hakkıyla bilir.” (Neml, 25)

İkinci temel prensip de şu dur: Farz İbadetler açık yapılır, nafile ibadetlerin ise genel olarak gizli yapılması esastır.

Buna göre nafile sadakaları gizli vermek daha sevaptır. Bu hüküm sadece sadakalar için değil, diğer nafile ibadetler için de geçerlidir. Konuyu biraz açalım:

1- Konumuz olan ayetin (Bakara, 271): “Sadakaları açıkça verirseniz o ne iyidir” bölümünün farz olan zekât hakkında olduğu,

2- Veya iki şartla  

a- Riyadan/ gösterişten uzak bulunmak, yahut

b- Başkalarına örnek olmak şartıylanafile sadakalar için de geçerli olduğu belirtilmiştir.

Ayetin“fakat gizleyip de fakirlere verirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır.” bölümünün ise sadece nafile sadakalar hakkında olduğu, farz olan zekatın buna dahil olmadığı belirtilmiştir.

Nafile sadakaların genel olarak gizli verilmesi daha sevaptır. Bunun sebebini şöyle izah edebiliriz:

a- Gizli verilmesi riyadan/gösterişten uzaktır. İnsanın nefsi ise yaptığı iyiliğin ve güzel şeylerin başkaları tarafından duyulmasını, görülmesini ve böylece halk arasında kendisinden bahsedilmesini, övülmesini ister. Gizli verince bundan mahrum kalır. Bu da nefse zor gelir, bunun için sevabı çok olur.

b- Yapılan iş ve ibadet riyadan ne kadar uzak olursa, ihlasa o kadar yakın olur. İhlasla yapılan amel ve ibadetlerin sevabı ise elbette daha çok olur.

Böyle verilen sadaka   فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ   sizin için daha hayırlıdır.

Hem de  وَيُكَفِّرُ عَنْكُمْ مِنْ سَيِّئَاتِكُمْ   günahlarınızın bir kısmının örtülmesine sebep olur, ahirette sizi mahcup etmez, siz dünyada gizli vererek fakirleri mahcup etmediğiniz gibi.

Ayetin sonunda ise:    وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ    Allah yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır, açıkça verdiğiniz sadakaları bildiği gibi gizlice verdiğinizi de bilir, ona göre mükâfatınızı sevabınızı verir, buyrulmuştur

Hadis-i şeriflerde de nafile sadakaların gizli verilmesine teşvik edilmiştir. Peygamber efendimiz bir hadisi şeriflerinde sağ elinin verdiğini sol eli bilmeyecek kadar gizli sadaka vereni, kıyamet gününde hiçbir gölgenin bulunmadığı mahşer yerinde, yüce Allah’ın arşının gölgesinde gölgelendireceğini belirtmiştir. Buhari, Ezan 36, Zekat 16; Müslim Zekat 91)

Başka bir hadis-i şeriflerinde de:   صَدَقَةُ السِّرِّ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ عَزَّ وَجَلَّ.    “Gizlice verilen sadaka Yüce Rabbin gazabını söndürür” buyurmuştur.

Serveti bilinmeyen kimsenin gizli verilmesi daha sevap

Serveti bilinen kimsenin açıktan verilmesi ise daha iyidir. Töhmetten kurtulmuş olur.

Gelişen Olaylara İslami Bakışın Adresi