“TAKVA”DAN NE ANLIYORUZ?

Hacca giden bir Karadenizli, Kâbe’nin karşısında oturup namaz vaktini beklerken, kafile başkanı olan müftüye, Hz. Peygamber’in kaç defa hac yaptığını sorar; müftü de, “Bir defa” der. O hacı bir müddet sukut edip  derin derin düşündükten sonra müftüye yönelerek, “Hocam, Peygamberimizin takvası da çok zayıfmış” der. Müftü bunun üzerine o hacıya kaç defa hac yaptığını sorar. O da, “dokuz” der. Takva ölçütünü nitelikte, kısaca  ihlasta değil de nicelikte  aramış olacak ki o hacının, “Bir mi çok, dokuz mu?” diye  düşündüğü ve bu mukayeseden  de Hz. Peygamber’in takvasının zayıf olduğu  kanaatine   ulaştığı anlaşılıyor.

Oysa takvanın anlamı ve ruhu, nafile ibadetleri çok yapmak değil; haramlardan ve yasaklardan olabildiğince sakınmak, dini kurallara karşı samimi ve duyarlı olmak, sorumluluk bilinci içinde davranışlarını ayarlamak, kısaca düzenli ve tutarlı ahlakî bir davranış içinde olmaktır. Takvalı olmak, iyilikleri elde etmeye yönelik çabalarından önce, kötülüklerden uzak durmaya çalışmaktır. Bir başka ifade ile Müslümanın fitne, yalan, gıybet, iftira, kumpas, zulüm, kul hakkına tecavüz, faiz, zina, yolsuzluk, rüşvet, kayırma, haksız iktisap, egoizm, tembellik gibi kötülüklerden ve haramlardan uzak durmayı; sevap elde edecek diğer davranışlarının önüne geçirmesi demektir.

Bu ana ilkeyi, hem Kur’an’ın tenzil yönteminden, hem de ayetlerdeki vurgulardan anlıyoruz. Nitekim Mekke’de inen ayetlerin içeriğinde, iman ve ahlak ön planda iken, Medine’deki ayetlerde ibadet ve hukukun ön planda olduğu görülüyor. “Allah nefse kötülük yapma ve kötülükten sakınma yetisi verdi” ; “Ey iman edenler! Allah’tan sakının, herkes yarını için ne hazırladığına baksın, Allah’tan sakının. Çünkü Allah yaptıklarınızdan haberdardır” ayetleri bize,   önce takvayı/haramlardan sakınmayı, sonra da ahiret için yararlı işler yapmayı önermekte; “Ey imam edenler! Kendinizi ve çocuklarınızı cehennem ateşinden koruyun” ;“Aranızdan yalnız zalimlere erişmekle kalmayacak fitneden kanının”ayetleri de korunmanın ve sakınmanın önemine ayrıca bir  atıfta bulunmaktadır.

Bu nedenledir ki, “Def-i mefâsid, celb-i menâfiden evlâdır/Kötülüklerden uzaklaşmak, menfaatleri elde etmekten öncedir” kaidesi, Mecelle’nin ana ilkelerinden biri olarak tespit edilmiştir. Bu kuralın anlamı, bir konuda zararı önlemek, fayda sağlamaktan; günahtan sakınmak, sevap kazanmaktan; yasaklardan, haramlardan kaçınmak; iyi ve faydalı şeyleri yapmaktan önce gelir, demektir. Nitekim   kurban, oruç ve namazdaki  ana hedefin  “ takva” olduğu Kur’an’da açıkça zikredilmekte;  Hz. Peygamber’in ise  bir mağaraya sığınan üç kişinin hayat hikayeleri ile ilgili anlattıkları, haramlardan kaçınmanın önceliğini ifade etmesi açısından bizim için dikkat çekici  bir örnek   teşkil etmektedir.

Bu ilkeye  rağmen günümüzde takvanın yanlış anlaşıldığı ya da yorumlandığı;  daha açıkçası takvaya  fazla rağbet edilmediği; tevazuun yerine kibrin, dürüstlüğün yerine kandırma ve aldatmanın geçirildiği; âlimlerin kibirli, zâhidlerin câhil, âbidlerin riyakâr oldukları bir toplum  yapısının yavaş yavaş oluşmaya başladığı; ayrıca zenginlik kibri, siyaset kibri, makam kibri, ibadet kibri gibi farklı kibir çeşitlerinin ortaya çıktığı ve gittikçe de yaygınlaştığı görülüyor. Müslümanların böyle bir hayata sürüklenişinin pek çok sebebi olabilir ve bu sebepler  de tek tek  açıklanabilir. Ancak bunlar arasında Nevzat Tarhan’ın ifadesiyle Batının, “Hedonizm, Egoizm ve Komfortizm” diye kavramlaştırdığı anlayışların, günümüz Müslümanlarını derinden etkilemiş olması, en belirgin olanlarıdır. Zira  ailelerin, “Biz çile çektik, evlatlarımız çekmesin”  diyerek onlarla hayatı paylaşma yerine  refahı paylaştıkları, hatta onları aile reisi konumuna getirdikleri; böylece hazzı ve konforu  benimseyen , egosu  yüksek bireylerin yetişmesine  zemin  hazırladıkları da   anlaşılıyor.

Dolayısıyla hazcılığı, bencilliği ve kişisel rahatını yücelten bireylerin çoğunlukta olduğu bir toplumda, lüks ve eğlencenin arttığı; görev ve sorumluluk duygusunun zayıfladığı; israfın, aç gözlülüğün ve doyumsuzluğun yaygınlaştığı, sosyal ilişkilerdeki sevgi,  saygı ve empatinin kaybolmaya başladığı ve bunların da İslâmî değerlerin yaşanmasına önemli ölçüde  etki ettiği;   bu nedenle de sevgi, saygı, güven, merhamet, paylaşma, yardımlaşma ve sorumluluk duyma gibi değerlerin büyük ölçüde anlamlarını yitirdiği; neticede toplum haya tında “ahlaksız ticaret, ilkesiz politika, faydasız ilim, emeksiz zenginlik,vicdansız haz ve emeksiz dindarlığın etkinlik kazandığı”  müşahede ediliyor. Nitekim Müslüman olduğunu  söyleyen kimi insanın ticaretinde ve ikili ilişkilerinde doğruluk ve dürüstlük ilkelerine riayet etmediği;  çoğu kere menfaatlerini doğruluğun ve dürüstlüğün önüne koyduğu; yalan söylemeyi meşru ve tabii bir davranış olarak algıladığı da biliniyor.

Bu iç karartıcı durum, sadece kişisel bir tespitten ibaret değildir. Anket sonuçları da bu tespiti doğrulamaktadır.  ABD’de bulunan George Washington Üniversitesi’nden  başkanlığını İran’lı  bilim adamının  yaptığı   bir grup, “Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan İslâmî ölçüleri bir endekse tabi tutarsak, Müslim-gayr-i Müslim dünyadaki bütün ülkelerin sıralaması nasıl olur?”  diye  düşünmüşler ve “İslam’ın emirlerine uygun toplum yapısı oluşturabilen ülkeler” i belirleyen bir  araştırma yapmışlar. 208 ülkede yapılan bu araştırmaya göre hiçbir İslam ülkesinin ilk yüze  giremediği görülüyor. Türkiye 208 ülke arasında 103., Suudi Arabistan 131. sırada yer alıyor.  Şaşırtıcı bir şekilde Yeni Zelanda, Lüksemburg ve İrlanda ilk üç sırayı paylaşırken; İsveç, Danimarka, İngiltere, Norveç gibi Batılı ülkeler, İslâmîlik konusunda Müslüman ülkelere fark atıyorlar.  Bu da gösteriyor ki Müslümanlar, toplum olarak merhum Mehmet Akif’in  bir asır önce  şikayet  ettiği durumdan- ufak tefek bazı olumlu davranışlar  hariç-  farklı bir  konuma geçmiş   değiller.   Bu nedenledir ki  M. Akif’in,

“Müslümanlık nerde, bizden geçmiş insanlık bile…

Âlem aldatmaksa maksat, aldanan yok, nâfile!

Kaç hakikî Müslüman gördümse: Hep makberdedir;

Müslümanlık, bilmem amma, galiba göklerdedir!”   sözü, hala geçerliliğini  koruyor.

Sonuç olarak Kur’an’ın, erdemli insanlardan oluşan bir  İslam toplumunun oluşturulması önerisine ve  Hz Peygamber’in de örnek hayatına rağmen Müslümanlar,  neden  günümüzde İslam’ın emirlerine  uygun  “şeffaf ve temiz bir toplum”  modeli veya çağdaş bir İslâm medeniyeti oluşturmakta  başarılı olamıyorlar?  Geçmişimizle öğünmeyi veya  bugünümüzle   yerinmeyi bir kenara bırakıp,  hep birlikte bu sorunun cevabını  bulmaya  çalışırsak, belki içine düştüğümüz bu badireden bir çıkış yolu bulabiliriz. Bu çıkış  yolu da düşünce  üretmekten geçiyor.

Prof. Dr. Celal Kırca