Tophane Kılıç Ali Paşa Camii

Mimar Zeynep Aybüke Tiryaki

İstanbul Tophane’de Kaptanıderyâ Kılıç Ali Paşa’nın kurduğu külliye; aslında deniz kıyısında ve İstanbul Limanı’ndaki gemilerden Beyoğlu tarafına çıkışı sağlayan en önemli iskelenin başında bulunmakta idi. Külliye, dış avlu duvarıyla çevrili bir cami ile yanındaki büyük bir medrese ve tek hamamdan oluşmuştur. Caminin kıble tarafında kurucusunun türbesi ve bir de hazîre yer almaktadır.

Cami kitâbesine göre külliyenin kurucusu Kılıç Ali Paşa’dır ve Mimar Sinan’ın eserlerini bildiren tezkirelerden anlaşıldığına göre Mimar Sinan tarafından inşa edilmiştir. 1580 yılında yapımı tamamlanan camii İstanbul’un Tophane semtinde bulunmaktadır.

Kılıç Ali Paşa Camii’nin son cemaat yeri sütunlara dayanan kemerlerin taşıdığı 5 kubbe ile örtülüdür. Caminin harimi, yapının Ayasofya’nın mimari düzeninin bir benzerine sahip olduğunu göstermektedir. Kılıç Ali Paşa Camii’nde Mimar Sinan, meslek hayatının son büyük eserlerinden olmasına rağmen, küçük ölçüde Ayasofya’nın planını ve Osmanlı dönemi Türk mimarisinin unsurlarını kullanarak farklı bir uygulama ortaya koymuştur.

Esas cami mekânı tam bir dikdörtgen biçiminde olup mihrap bir yarım kubbe ile örtülüdür ve ileri taşan bir çıkıntının içindedir. Ayrıca girişe yakın olarak yanlarda iki çıkıntı daha vardır. Bunlardan sağdaki, minarenin kürsü kısmıdır. Soldaki ise içindeki merdivenle harimi çeviren galeriye çıkışı sağlar.

Esas mekânda hâkim dört pâye yer alır. Bunların taşıdığı dört kemerin üstünde, geçişi pandantiflerle sağlanan 12,70 m. çapında pencereli ve kasnaklı bir kubbe bulunur. Mekân, kıble yönü ekseni üzerinde Ayasofya’da ve sonraları Beyazıt ve Süleymaniye camilerinde olduğu gibi iki yarım kubbe ile örtülmüştür. Yapının Ayasofya ile benzerliğini en fazla vurgulayan eleman iki yanlardaki birer çift destek payandasıdır. Burada Mimar Sinan, Ayasofya’nın planı ile üst yapısını gerek estetik gerek statik bakımlardan daha kusursuz olarak değişik bir mimari anlayışla yorumlamıştır.

Caminin gerek son cemaat yeri gerekse içi 16. yüzyıl İznik çinileriyle bezenmiş, mihrabın etrafı ve kıble duvarı da çinilerle kaplanmıştır. Mihrap ve minber beyaz mermerden işlenmiştir.

Günün Mimarlık Terimi

Hazire: Külliye, cami, mescit gibi dini yapıların avlularında yer alan etrafı duvar veya parmaklıkla çevrili mezarlıklara verilen isimdir.

Hazîreler birkaç mezardan oluşabildiği gibi birkaç yüz mezardan da oluşabilmektedirler. Hazîrelerin merkezini; bitişiğinde bulunan binayı yaptıranın veya o bina ile bağı olan şahısların mezarları oluşturur.